مروری بر زندگی و آثار موسیقایی شهرام ناظری شوالیه آواز ایران + تصاویر

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: شهرام ناظری متولد شهر کرمانشاه در محله شریعتی کوچه یخچالی است. او در خانواده‌ای کرُد زبان و اهل هنر موسیقی به دنیا آمد. پدر و مادر اوهر دو صدایی خوش داشتند و از دوران خردسالی فرزندان خود را  با  ادبیات و موسیقی آشنا کردند. پدر شهرام ناظری با گوشه‌ها و ردیف‌های آواز ایرانی آشنا بود و سه‌تار نیز می‌نواخت. او در محضر قدما و خوانندگان آن دیار به ویژه «شیخ داوودی» خواننده مشهور دوران تلمذ کرده بود و هر آنچه آموخته بود را در اختیار فرزندش گذاشت.

بزرگ خاندان، استاد پرویز خان پورناظری مشهور به حاجی خان خود از شاگردان بلافصل درویش خان و کلنل علی‌نقی‌خان وزیری بوده‌است. بیشتر موسیقی‌دانان کرمانشاه افتخار شاگردی او را داشته‌اند. این فضای پویای هنری باعث شد تا شهرام ناظری در سن ۷سالگی بتواند اولین اجرای خود را در رادیوی کرمانشاه همراه با تار درویشی، از نوازندگان معروف آن زمان کرمانشاه انجام دهد.. او همچنین در سن ۱۱ سالگی توانست در رادیو تلویزیون ملی ایران نیز چند برنامه آواز ایرانی اجرا کند.

آغاز فعالیت حرفه‌ای شهرام ناظری

شهرام ناظری از مکاتب و استادان مختلف موسیقی بهره برده است. او در سال ۱۳۴۵ برای تلمذ در محضر اساتیدی چون عبدالله دوامی، نورعلی خان برومند، عبدالعلی وزیری، محمود کریمی به تهران آمد و ضمن درک محضر این استادان، سه‌تار را نیز نزد استادان به‌نام زمان احمد عبادی، جلال ذوالفنون و محمود هاشمی آموخت.

او همچنین به مدت یک سال در تبریز با نوازندگان و موسیقی‌دانان آن خطه چون غلامحسین بیگجه‌خانی و محمود فرنام قیطانچیان که خود از شاگردان اقبال آذر بودند در زمینه موسیقی ایرانی همکاری کرد.

شهرام ناظری در سال ۱۳۵۴ بنا به پیشنهاد نورعلی‌خان برومند در رادیو تلویزیون ملی ایران استخدام شد و اولین برنامه خود را با گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی با اشعار مثنوی مولوی و شیخ بهایی اجرا کرد، سپس با گروه عارف به سرپرستی حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان به فعالیت آوازی خود ادامه داد. شهرام ناظری همچنین در سال ۱۳۵۵ در نخستین آزمون موسیقی سنتی ایران با نام باربد شرکت کرد و توانست مقام اول را در رشته آواز در این آزمون کسب کند.

او در سال ۱۳۵۶ همراه با گروه سماعی به سرپرستی اصغر بهاری و حسن ناهید برای اجرای کنسرت در جشنواره توس انتخاب شد.

ناظری از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ در آلبوم‌های چاووش به شماره‌های ۲، ۳، ۴، ۷ و ۸ با همکاری گروه‌های شیدا و عارف کانون فرهنگی و هنری چاووش به سرپرستی محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان به خوانندگی پرداخت. کانون فرهنگی-هنری چاووش با تلاش محمدرضا لطفی و زیر نظر ه. الف. سایه تاسیس شده بود و به دلیل هم‌زمانی با پیروزی انقلاب در سال 1357 بیشتر مضمون آلبوم‌هایش حماسی و انقلابی بودند. بعضی از آلبوم‌های چاووش، از جمله چاووش ۲، اولین آلبوم با حضور شهرام ناظری آلبوم‌های مشترکی بین ناظری و محمدرضا شجریان بودند و در آن‌ها این دو هنرمند سرودهای انقلابی بسیاری را مشترکا اجرا کرده‌اند. چاووش ۲ دربرگیرنده دو سرود معروف شب نورد و برادر نوجوونه، باصدای شجریان و آزادی آن زمان که بنهادم، باصدای ناظری است. تصنیف معروف ای پدر اثر محمدرضا لطفی در چاووش ۴ اجرا شد تا حس از دست دادن شخصیتی مهم و تاثیرگذار را منتقل کند.

همکاری شهرام ناظری با آهنگسازان دیگر

شهرام ناظری آلبوم «مثنوی موسی و شبان» را با آهنگسازی جلال ذوالفنون و بهزاد فروهری، آلبوم «بنمای رخ» را با همکاری نوازندگان مرکز حفظ و اشاعه موسیقی سنتی ایران و گروه مولانا به سرپرستی محمدجلیل عندلیبی، آلبوم «صدای سخن عشق» را باهمکاری گروه تنبور شمس و آلبوم «لاله بهار» را با همکاری گروه عارف به سرپرستی پرویز مشکاتیان تولید و منتشر نمود.

شهرام ناظری در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴ به تدریس موسیقی و ردیف‌های آوازی به علاقه‌مندان و هنرجویان موسیقی پرداخت و هم‌زمان در این مقطع زمانی آلبوم‌های «زمستان»، «بشنو از نی» و «نجوا» را در مقام خواننده اجرا کرد.

فصل درخشان زندگی هنری شهرام ناظری از سال ۱۳۶۴ آغاز شد. او با همکاری بهترین نوازندگان و آهنگسازان دوران خود آثار درخشانی را یکی پس از دیگری را به علاقمندان موسیقی ایرانی عرضه کرد که از جمله این آثار می‌توان به «شورانگیز» با آهنگسازی حسین علیزاده، «گل صدبرگ» و «آتش در نیستان» با آهنگسازی جلال ذوالفنون، «یادگار دوست» و «ساقی‌نامه 1 » و «ساقی‌نامه ۲» را با همکاری کامبیز روشن‌روان اشاره کرد. او همچنین آلبوم بی‌قرار را با همکاری گروه جلیل عندلیبی و همچنین کنسرت استادان موسیقی ایران را با همکاری گروه استادان موسیقی ایران (گروهی به سرپرستی فرامرز پایور) اجرا و منتشر نمود. به گمان بسیاری «گل صدبرگ» محبوب‌ترین آلبوم اثر شهرام ناظری است و بسیاری از مردم او را با تصنیف اندک اندک که با شعری از مولانا در این آلبوم اجرا شده می‌شناسند.

شهرام ناظری در دهه 1370

در سال‌های دهه هفتاد شمسی نیز شهرام ناظری بسیار پرکار بود. از آن جمله این آثار می‌توان به آلبوم‌های «نوروز» با همکاری حسین علیزاده، «مهتاب رو» با گروه تنبور شمس و آهنگ‌سازی کیخسرو پورناظری و «دل شیدا» با آهنگ‌سازی فرامرز پایور اشاره کرد. همکاری شهرام ناظری با گروه کامکارها نیز منجر به خلق دو آلبوم ماندگار به نام‌های کنسرت کامکارها ۷۶ و کنسرت ۷۷ شد

پس از آن شهرام ناظری با انتشار دو آلبوم «ساز نو آواز نو» و «سفر به دیگر سو» وارد دوران تازه‌ای از موسیقی خود شد، به‌طوری‌که خودش آلبوم سفر به دیگر سو را دکترین موسیقایی خود نامیده است.

شهرام ناظری در دهه 1380

شهرام ناظری در دهه هشتاد شمسی به پژوهش و تجربه‌هایی تازه در موسیقی ایرانی دست زد. پژوهشی در نحوه اجرای شاهنامه فردوسی و پروژه مولوی که در سال جهانی مولانا از فعالیت‌های وی در این سال‌ها به شمار می‌آید. او در سال‌های دهه هشتاد چندین آلبوم دیگر منتشر کرد که آلبوم‌های «آواز اساطیر»، «لیلی و مجنون»، «لولیان»، «مولویه (شور رومی)» و «سفر عسرت» از جمله این آثار هستند.

شهرام ناظری در دهه 1390

در سال ۱۳۹۰ ناظری آلبومی موسیقی با نام «امیرکبیر» با آهنگ‌سازی پژمان طاهری منتشر کرد که بیشتر اشعار آن را شعرهای نو تشکیل می‌دادند. مدتی بعد بعد از ۶ سال تأخیر کنسرت مشترک شهرام ناظری و لوریس چکناوریان انتشار یافت. این اثر مربوط به اجرای ارکستر بزرگ کومیتاس ارمنستان به رهبری مایسترو لوریس چکناوریان در سال ۱۳۸۴ بود که بیشتر قطعات آن به زبان کردی (زبان مادری شهرام ناظری) اجرا شدند. البته در این اثر ۴ قطعه فارسی نیز به نام‌های زین دوهزاران من و ما، شیدا شدم، آواز به همراه چنگ و آب حیات عشق اجرا شده‌است. بیشتر قطعات این آلبوم در سایر آثار ناظری به همراه سازهای میهنی ایرانی نیز اجرا شده‌اند و در این اثر در قالب موسیقی ارکستری با سازهای غربی آرایه شده‌اند. آلبوم درفش کاویانی، کاوه آهنگر به آهنگ‌سازی فرید الهامی و اجرای گروه فردوسی که به زودی منتشر خواهد شد مربوط به اجرای شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی است و مانند بسیاری از آثار شهرام ناظری تنبور ساز محوری به شمار می‌آید.

از کنسرت‌های او در سال ۱۳۹۳ می‌توان به کنسرتش به همراه گروه فردوسی در کرمانشاه اشاره کرد که در آن قطعات کردی بسیاری را اجرا کرد اما پس از پایان کنسرت برخی از رسانه‌ها اجرای قطعات کردی به ویژه قطعه‌ای که به فارسی می‌شد من کرمانشاهی‌ام فارسی نمی‌دانم او را مخالف وحدت و همبستگیِ میهنیِ ایرانیان نامیدند. ناظری در واکنش به این‌ها گفت: این انگ‌ها به من نمی‌چسبد، من فرزند کرد هستم که فارسی نمی‌دانم. اما به زبان کردی جان من به فدای تو که فارس هستی، اتفاقاً این شعر مخالف قومیت هاست و می‌گوید جان من فدای تو که فارس هستی.

ویژگی‌های سبک آوازخوانی شهرام ناظری

ناظری خواننده‌ای است که در آثارش روحیه تکرار ناپذیری دارد و همواره تلاش نموده‌است که نگرش و تجربه‌ای جدید را در آواز و موسیقی به‌وجود آورد. وی تحریرهای ریتمیک و خاصی را از سال‌های پایانی دهه هفتاد خورشیدی در آثارش کرد، از جمله این آثار می‌توان به آلبوم‌های ساز نو آواز نو، سفر به دیگر سو، لولیان و مولویه (شور رومی) اشاره کرد.

دکتر داریوش صفوت بنیان‌گذار مرکز اشاعه و حفظ موسیقی سنتی، اهمیت صدای ناظری را در ویژگی‌های حماسی آن دانست و چنین گفت: «در صدای ناظری لنگرها، دندانه‌ها و آکسن‌های خاصی وجود دارد که به آن حس حماسی بخشیده‌است. این لحن حماسی قرن‌ها پیش در آواز ایرانی وجود داشته اما به دلیل مسائل تاریخی کمرنگ شده و به تدریج از بین رفته‌است.»

خود شهرام ناظری در این باره می‌گوید: «یک حرکت یک حماسه در اجرا و خواندنم هست آن هم بخاطر فرهنگ کُرد بودنم است.»

نقش مولانا در آثار شهرام ناظری

ناظری در اجرای شعرهای مولوی پیشرو تمامی خوانندگان بوده‌است. آلبوم مثنوی موسی و شبان و صدای سخن عشق رویکرد جدیدی به موسیقی و شعر عرفانی محسوب می‌شود که ناظری در سال‌های پایانی دهه پنجاه و سال‌های آغازین دهه شصت خورشیدی از خود بر جای گذاشت. همچنین در سال ۱۳۶۴ به مناسبت گرامی‌داشت هشتصدمین زادروز مولوی دو اثر گل صد برگ و یادگار دوست را منتشر کرد. اثر یادگار دوست به عنوان اولین سمفونی ایرانی و گل صدبرگ به عنوان یکی از پرفروش‌ترین آثار موسیقی ایران، هر دو انقلابی در موسیقی سنتی ایران به‌وجود آوردند. این یادواره بار دیگر دو دهه بعد برای بزرگداشت مولانا، تکرار شد. از دیگر آثار برجسته ایشان که بر روی شعرهای مولوی اجرا شده می‌توان به آلبوم مولویه که در خارج از ایران با نام شور رومی شناخته می‌شود نیز اشاره کرد این اثر نامزد دریافت جایزه گرمی ایالات متحده در سال ۲۰۰۷ میلادی برابر با ۱۳۸۶ خورشیدی نیز شده‌است. دیپاک چوپرا فیلسوف هندی-آمریکایی الاصل نیز در این آلبوم حضور دارد.

این آلبوم در سال بزرگداشت مولانا منتشر شد و به عنوان یکی از بهترین لوح‌های فشرده سال جهان معرفی شد. روزنامه بوستون گلوب و لس آنجلس تایمز چاپ آمریکا، در گزارشی با عنوان «شعر مولانا در حرکت»، به بررسی تلاش‌های شهرام و حافظ ناظری برای زنده نگه داشتن اشعار مولانا پرداختند.

شاهنامه‌خوانی در آثار شهرام ناظری

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز شهرام ناظری در مقایسه با خوانندگان هم‌عصرش توجه ویژه او به اسطوره‌های ایرانی و تحقیق و پژوهش در خصوص لحن‌های حماسی گمشده آواز ایرانی است. ناظری آلبوم‌ها و اجراهایی از اشعار شاهنامه کردی و شاهنامه فردوسی دارد. او همچنین اولین خواننده‌ای است که برای شاهنامه خوانی پژوهشی چندین‌ساله انجام داد و در آمریکا، فرانسه و تونس اجراهای شاهنامه‌خوانی به روی صحنه برد. داشت.

ناظری شاهنامه را در سه بستر ارائه کرده است:

اجرای شاهنامه و ارائه آن با موسیقی مقامی، برگرفته از دیدگاه‌های باستانی و موسیقی فولکلور ایران و همراهی سازهایی همچون تنبور، دیوان، کمانچه، عود، هارپ و دف. این نوع، با همراهی فرید الهامی و گروه فردوسی در فستیوال کارتاژ تونس، جشنواره سن فلوران فرانسه و سپس در اسفندماه ۱۳۸۹ و سال ۱۳۹۰ در شهراهای مختلف ایران اجرا شده‌است. بخش فارسی این اثر با نام درفش کاویانی به صورت صوتی و تصویری منتشر شده، ولی بخش کردی آن هنوز در دسترس نیست.

اجرای شاهنامه با ارکستر بزرگ کلامی بر مبنای موسیقی دستگاهی. در این بخش ناظری به همراه کیوان ساکت بر روی شاهنامه کار کرده‌است.

برداشت سوم نیز اجرای شاهنامه با گروه اینترنشنال در نیویورک با همراهی حافظ ناظری است که نمونه آن در سال ۲۰۱۰ در سالن کارنگی هال نیویورک اجرا شده‌است.

اجرای بخش بیژن و منیژه از شاهنامه به صورت سلو در سال ۱۳۹۵ و همچنین در کنسرت ایتالیا با همراهی حسین علیزاده و پژمان حدادی ۲۰۱۹.

شهرام ناظری با تلاش‌ها و اجراهایی که تاکنون داشته‌است راه را برای شاهنامه‌خوانی خوانندگان جوان هموار نموده‌است. از آلبوم‌هایی که بر اساس اشعار شاهنامه اجرا شده‌اند می‌توان به آلبوم درفش کاویانی، کاوه آهنگر اشاره کرد.

فعالیت‌های اجتماعی و خیریه شهرام ناظری

• اجرای کنسرت تالار وحدت در سال ۱۳۸۰ به منظور کمک به کودکان افغان آسیب‌دیده از جنگ داخلی آن کشور، و حضور در گلریزان برای کودکان کار ایران
• کنسرت سالن رویال آلبرت هال لندن در سال ۱۳۸۲ برای کمک به آسیب‌دیدگان زمین‌لرزه بم
• کنسرت سالن میلاد تهران در سال ۱۳۸۲ برای کمک به آسیب‌دیدگان زمین‌لرزه بم
• اهدای تعدادی ساز حرفه‌ای به هنرمندان شهر بم
• اهدای همه درآمد سال ۱۳۹۲ به آسیب‌دیدگان پیرانشهر، شین‌آباد، جذامی‌ها و بیماران بی‌بضاعت سرطانی ایران. شهرام ناظری با این کار، مبلغی بالغ بر چندصد میلیون تومان را برای امور خیریه قرار داد.
• انتشار و تقدیم آهنگ برگریزان به مردم کرمانشاه پس از زمین‌لرزه سال۱۳۹۶
• کنسرت سالن وزارت کشور به همراه گروه کامکارها در سال ۱۳۹۶برای کمک به آسیب‌دیدگان زمین‌لرزه کرمانشاه و ساخت مدرسه در این آن استان
• کنسرت‌هایی در سال ۱۳۹۸ از جمله در دانشگاه صنعتی شریف برای کمک به سیل‌زدگان گلستان، خوزستان و لرستان
• انتشار و تقدیم آهنگ جان جانمبه درگذشتگان حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی در بهمن‌ماه ۱۳۹۸

اجراهای بین‌المللی شهرام ناظری

شهرام ناظری در سراسر جهان در سالن‌ها و فستیوال‌های بزرگ برنامه و کنسرت‌هایی را به روی صحنه برده است. جشنواره موسیقی اکس-آن-پروانس، جشنواره موسیقی آوینیون، تئاتر دلاویل پاریس، جشنواره سامر توکیو، سالن تئاتر دالبی لس آنجلس، رویال آلبرت هال، جشنواره دل پوپولو در ایتالیا، جشنواره بیت الدین لبنان، ارکستر فیلارمونیک کلن آلمان، مجمع انجمن آسیا، مؤسسه جهانی موسیقی بروکلین، آکادمی موسیقی بام نیویورک، جشنواره اروپا رم، جشنواره موسیقی سائو پائولو و جشنواره موسیقی فاس مراکش و اجرا در شهرهای ونیز، بارسلون، مادرید، ژنو، بروکسل، آمستردام، استکهلم، اسلو و کپنهاگ از جمله بزرگترین اجراهای جهانی ناظری به‌شمار می‌آید.

جوایز و افتخارات شهرام ناظری

• جایزه «کونکورز» موسیقی فولکلور در سال 1975
• دریافت جایزه «بهترین موسیقی عرفانی جهان» در جشنواره فاس مراکش در سال 1997 (وی پس از دریافت این جایزه، از سوی مطبوعات آمریکا لقب پاواروتی ایران را نیز دریافت کرد.)
• دریافت جایزه ویژه شهر ارواین ایالت کالیفرنیا برای گسترش پیام معنوی مولانا و صلح از طریق زبان موسیقی در سال 2006
• دریافت نشان «لژیون دونور» از سوی دولت فرانسه در سال 2007
• دریافت نشان «شوالیه ادب و هنر» از سوی دولت فرانسه در سال 2007
• این نشان بالاترین نشان فرهنگی فرانسه است و پاس داشتی است از طرف دولت فرانسه به هنرمندانی که تلاش ویژه ای در جهت اعتلای فرهنگ و هنر دارند.
• دریافت عنوان هنرمند برتر آسیا از طرف مجمع آسیاسوسایتی 2007
• در این مراسم بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد تقدیر ویژه ای از شهرام ناظری به عمل آورد.
• دریافت جایزه «اسطوره زنده»از دانشگاه یوسی اِل اِی
• دریافت نشان طلایی سماع بارگاه مولانا از دست اسین چلبی نواده مولانا در سال 1386 در شهر قونیه ترکیه و انتخاب به عنوان رئیس افتخاری مرکز مولانا پژوهی دانشگاه سلجوق در ایران.
• دریافت لوح سپاس از شهرداری شهر ایرواین کالیفرنیا به پاس قدردانی از تلاشهای شهرام ناظری در ترویج پیام معنوی صلح در قالب موسیقی و شعرهای مولوی
• نام گذاری روز 25 ماه فوریه سال 2006 به نام «شهرام ناظری»، توسط رئیس شواری شهر و شهردار سن دیه گو در حوزه جغرافیایی سن دیه گوی ایالت کالیفرنیا. در مدت کوتاهی پس از این نامگذاری، کنگره آمریکا نیز با اهدای لوح سپاس از وی تقدیر نمود.
• دریافت تقدیرنامه از سوی دانشگاه هاروارد به دلیل نقش مؤثر ناظری در معرفی مولوی به دنیای غرب و نوآوری در موسیقی ایرانی و جذب مخاطبان غربی

آلبوم ها ی شهرام ناظری

• چاووش 2 1357
• چاووش 3 1357
• چاووش 4 1357
• چاووش 7 1358
• چاووش 8 1357–59
• مثنوی موسی و شبان 1358
• صدای سخن عشق 1358
• باد صبا می آید 1360
• بشنو از نی اجرا در 1360
• گل صدبرگ 1360
• لاله بهار 1360
• نوروز 1362
• بنمای رخ 1363
• یادگار دوست 1363
• بهاران آبیدر 1364
• کیش مهر 1365
• بی قرار 1366
• زمستان 1366
• در گلستانه 1366
• شورانگیز 1367
• ساقی نامه 1 1367
• ساقی نامه 2 1367
• آتشی در نیستان 1367
• سخن تازه 1367
• کنسرت اساتید موسیقی ایران 1368
• کنسرتی دیگر 1368
• لیلی و مجنون 1368
• چشم به راه اردیبهشت 1370
• حیرانی 1375
• ساز نو آواز نو 1377
• کنسرت 77 1377
• سفر به دیگر سو 1377
• آواز اساطیر 1379
• غم زیبا 1382
• لولیان 1384
• بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان 2 زمستان 1385
• مولویه (شور رومی) 1386
• سفر عسرت 1388
• امیرکبیر 1390
• کنسرت شهرام ناظری و لوریس چکناوریان 1390
• بعد یازدهم 1392
• درفش کاویانی، کاوه آهنگر 1393
• رقصانه 1394