نگاهی به زندگی و کارنامه هنری محمدرضا شجریان؛ خسرو بی‌رقیبب آواز و موسیقی معاصر ایران

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: محمدرضا شجریان، مهر ۱۳۱۹ در مشهد به دنیا آمد. او که استعداد درخشانی در خواندن داشت آواز خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه‌اش تحت تعلیم پدر که خود قاری قرآن بود، آغاز کرد.

محمدرضا شجریان و قرائت قرآن

صدای محمدرضا شجریان برای اولین بار در سال ۱۳۳۱ با تلاوت قرآن از رادیو خراسان پخش شد. او در سال ۱۳۳۸ برای تحصیل به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال بود که برای نخستین بار تحت تعلیم یک معلم موسیقی قرار گرفت.

او پس از فارغ‌التحصیلی از دانش‌سرای عالی، آموزش‌وپرورش استخدام شد و به تدریس پرداخت. او در این زمان با سنتور آشنا شد و به یادگیری این ساز نزد جلال اخباری پرداخت.

ازدواج اول محمدرضا شجریان

شجریان در سال ۱۳۴۰ با همسر اولش فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که نتیجه این ازدواج سه دختر به نام‌های فرزانه (راحله)، افسانه و مژگان و یک پسر (همایون) بود.

محمدرضا شجریان و درجه ممتاز خوشنویسی

او در سال ۱۳۴۶ به تهران آمد و با احمد عبادی آشنا شد. سپس در کلاس‌های اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. در همین سال برای یادگیری خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. او در سال ۱۳۴۹، درجه ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.

همچنین او در همان سال همکاری خود با برنامه‌های تلویزیون ملی ایران را آغاز کرد و به اجرای برنامه در تلویزیون و رادیو پرداخت.

محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر ملاحظه وجهه خانوادگی و مراعات پدرش که دوست داشت خانواده آن‌ها بیشتر با قرائت قرآن و وجهه مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی در رادیو به خواندن می‌پرداخت. پدرش که مهارت پسر را دیده بود کمی بعدتر به او اجازه استفاده از نام خانوادگی‌اش را داد. محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش‌وپرورش بود و پس از مدت‌زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی منتقل شد. وی در زمان استخدامش در آموزش‌وپرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی نیز در این شهر اقامت کرد.

آشنایی محمدرضا شجریان و فرامرز پایور

شجریان در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی آموخت. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و به یادگیری مکتب آوازی سید حسین طاهرزاده نزد او پرداخت. او از سال ۱۳۵۲ نزد استاد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فراگرفت. در همین سال، در کنار هنرمندان جویای نامی چون همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به مدیریت داریوش صفوت درآمد.

از نوآورانه‌ترین فعالیت‌های شجریان در آن زمان خواندن تصنیف داروَگ بود که با آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج اجرا شد. این تصنیف از اولین تصنیف‌هایی است که در آن از شعر نو استفاده شده است. همین‌طور چند تصنیف به زبان محاوره‌ای اجرا کرد که در آن زمان حرکتی جسورانه بود، از جمله تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم).

محمدرضا شجریان در جشن هنر شیراز

اجرای زنده راست‌پنج‌گاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، به‌شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. چرا که در آن زمان راست‌پنج‌گاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه موسیقی در حال فراموش‌شدن بود.

محمدرضا شجریان و تأسیس شرکت دل‌آواز

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقه تلاوت قرآن کشوری، رتبه نخست را به دست آورد؛ و در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل آواز را بنیان‌گذاری کرد.

محمدرضا شجریان در اوایل سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو) قطع کرد. او دراین‌باره گفته است: «آن موقع، آنجا با روحیات من نمی‌خواند، سیاست پخش صداها را از رادیوتلویزیون، من حس می‌کردم کاباره‌دار دارد تعیین می‌کند و ابتذال فرهنگی …». البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان پس از واقعه ۱۷ شهریور رادیو را به‌عنوان اعتراض ترک کردند.

همکاری محمدرضا شجریان و کانون چاووش

 پس‌ازاین اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با همکاری هوشنگ ابتهاج تأسیس کرد. بیش‌تر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش به خواندن آواز پرداختند که بیش‌تر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) می‌شد. شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته)، اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن‌ها همکاری کرده است.

 یکی از سرودهای شناخته‌شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) است که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شد که یک اجرا با محتوایی کاملاً انقلابی بوده است. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی است در همان کنسرت اجرا شده است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و به‌صورت اتفاقی کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) این اثر را ضبط کرد.

محمدرضا شجریان از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح‌شده‌اند و مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا با تغییر نام آن را زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر کرده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) با حضور شجریان تصحیح‌شده و با تغییر نام دوباره منتشرشده‌اند.

محمدرضا شجریان و دعای معروف ربنا

شجریان در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آن‌ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به‌صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا برای اینکه این‌که به هنرجویانش آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین و خاطره‌انگیزترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون پیش از افطار در ماه رمضان شد.

همکاری محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان

در خلال سال‌های دهه ۱۳۶۰، محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان همکاری گسترده‌ای را آغاز کردند که نتیجه آن آلبوم‌های ماندگار و موفقی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدک بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران روی صحنه برد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر بازتاب شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دهه ۱۳۶۰ و داشتن حال و هوای اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به شرایط سال‌های ابتدای انقلاب و پیگیری وعده‌های عملی نشده حکومت بوده است.

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند.

ازدواج دوم محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان پس از جدایی از فرخنده گل‌افشان همسر اولش، در حدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل این ازدواج پسری بنام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا به دنیا آمده است.

در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد.

شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ هستند را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچ‌گاه به‌صورت رسمی و باکیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک‌بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند.

همکاری محمدرضا شجریان با علیزاده و کلهر

شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به‌صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار عرضه شد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده است.

محمدرضا شجریان در دهه 80

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی تو به‌سر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شدند. هر دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند.

 این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته شد. درآمد حاصل از فروش دی‌وی‌دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که توسط خود شجریان تأسیس شده بود، اختصاص داده شد.

 شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و ازآن‌پس همکاری بسیار موفق آن‌ها قطع شد

. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نام‌های غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند. شجریان پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را با عنوان افسانه موسیقی شرق معرفی کرد.

محمدرضا شجریان و گروه شهناز

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی تأسیس کرد و آن را به‌افتخار جلیل شهناز (نوازنده نامی تار)، گروه شهناز نام گذاشت. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه‌تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته است. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آن‌ها ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولن می‌کند.

در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشرشده‌اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن است که بی‌بی‌سی به‌صورت رسمی پخش کرد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

آلبوم‌های بی‌تو به‌سر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دهه ۱۳۸۰ را شرکت دل آواز منتشر کرد.

محمدرضا شجریان در دهه 90

محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دهه ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس‌ازآن، به‌صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی است. البته این اثر به‌صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده است. محمدرضا شجریان، بعدازآن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک‌بار دیگر به همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.

در روز پنجم مهرماه ۱۳۹۵، آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و همایون شجریان آن را در تالار وحدت رونمایی کرد.

محمدرضا شجریان و مواضع سیاسی او

بعد از دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صداوسیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به‌ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صداوسیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند.

 البته هم‌زمان در آن نامه، شجریان دعای «ربنا» و «مناجات افشاری» خود را به ملت ایران تقدیم و تأکید کرد حساب این دو اثر از بقیه آثارش جداست؛ اما پس از شکایت رسمی وی از صداوسیما عده‌ای از مدیران صداوسیما اعلام کردند دیگر حتی دعای ربنای ایشان را هم پخش نمی‌کنیم. محمدحسین صوفی، معاون صدای سازمان نیز اعلام کرد: «ازاین‌پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه‌های رادیویی پخش نمی‌شود». محمدرضا شجریان در گفتگو با بی‌بی‌سی گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صداوسیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود». در همین دوران شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس‌ازاین اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صداوسیما ممنوع شد.

بیماری محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان دریک پیام ویدئویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره‌ای مریض‌احوال و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی منابع از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند.

بهرام بیضایی پس از مشاهده این ویدئو متأثّر شد و شعری برای شجریان سرود که در روز تولد او در یکُمِ مهرماه ۱۳۹۵ با این مطلع منتشر شد:

روزِ غم باز به نوروز اُفتاد دشمنِ عشق چُو پیروز اُفتاد!

از آن تاریخ تا به امروز محمدرضا شجریان در بستر بیماری است و اخباری مبنی بر وخامت حال او گهگاه به گوش می‌رسد.

جوایز و افتخارات محمدرضا شجریان

نام‌گذاری یک خیابان به نام «شجریان»

در فروردین ۱۳۹۸ اعضای شورای شهر تهران با پیشنهاد نام‌گذاری یک خیابان به نام «محمدرضا شجریان» موافقت کردند. در این جلسه، تغیرِ نام بلوار فلامک جنوبی و شمالی در منطقه ۲ تهران به نام «محمدرضا شجریان» به تصویب رسید.

جایزه بنیاد آقاخان

در فروردین ۱۳۹۸ جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم کرد. هیئت‌داوران این جشنواره در بیانیه‌ای اعلام کرد: علت تقدیم این جایزه به محمدرضا شجریان نقش‌آفرینی مستمر او در غنی کردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی‌همتای او در موسیقی و تأثیرگذاری اجتماعی او به‌عنوان یک موسیقی‌دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این کشور بوده است. این جایزه روز یکشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ در جشنواره سالانه موسیقی بنیاد آقاخان در شهر لیسبون پرتغال به شجریان اهدا شد. مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت نمود.

نشان عالی هنر برای صلح

در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین‌المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال ۱۳۹۶ به محمدرضا شجریان و ۳ هنرمند دیگر اهداء شد.

نشان شوالیه

نشان شوالیه ملی لیاقت در مراسمی رسمی، در شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ (۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.

در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند.

محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند.

جایزه بیتا

جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن سومین جایزه بیتا به دست بنیان‌گذارش بیتا دریاباری به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.

جوایز یونسکو و گرمی

در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کرد. محمدرضا شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌های فریاد و بی تو به‌سر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی که معتبرترین جایزه جهانی موسیقی است شد.