فورک (Fork) یک واژه‌ی انگلیسی است که در لغت به معنای چنگال یا انشعاب می‌باشد. در دنیای بلاکچین نیز فورک، نوعی انشعاب از پروتکل و قوانین اصلی مجموعه است. البته این بدان معنا نیست که این انشعاب همواره شاخه‌ای فرعی از زنجیره‌ی بلاک‌ها است بلکه در بسیاری از اوقات نوعی ارتقا و بهبود قوانین و عملکرد بلاکچین است. به عبارت ساده، فورک در دنیای رمزارزها، چیزی مشابه بروزرسانی در نرم افزارهاست.

به‌طور مثال، لایت کوین، فورکی از بلاک‌چین بیت کوین است و افراد با خرید لایت کوین، توکنی متعلق به فورکی از بیت کوین را خریداری می کنند.

فورک‌ها به دو دسته‌ی کلی هارد فورک (Hard Fork) و سافت فورک (Soft Fork) تقسیم می‌شوند که در هر دسته نیز تفاوت‌هایی بسته به دلیل ایجاد فورک وجود دارد. ابتدا به توضیح این دلایل می‌پردازیم و پس از آن این دسته بندی را توضیح می‌دهیم.

دلایل ایجاد فورک در شبکه

در یک شبکه‌ی بلاکچین، فورک به دلایل مختلفی می‌تواند صورت پذیرد؛ گاهی اختلاف نظر میان جامعه‌ی توسعه دهندگان، باعث دو دستگی و انعشاب شبکه می‌شود.

نمونه ای از این فورک را می‌توانیم در فورک بیت کوین کش از بیت کوین مشاهده کنیم که باعث ایجاد یک توکن جدید شد. اما با توجه به اینکه طرفداران این فورک نسبت به طرفداران شاخه‌ی اصلی در اقلیت بودند نام بیت کوین برای ادامه‌ی زنجیره‌ی اولیه باقی ماند و شاخه‌ی جدید بیت کوین کش نام گرفت. هر دوی این توکن‌ها را می‌توان در صرافی معتبر ارز دیجیتال تبدیل معامله کرد. نکته‌ی قابل توجه در این میان تاثیر فورک بر ارزش کوین می‌باشد که در موارد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال در این مورد با توجه به اینکه پس از به وجود آمدن بیت کوین کش بدلیل مشترک بودن زنجیره‌ی بلاک‌های قبل از انشعاب، وجود بلاک‌های گذشته در کوین جدید هم ضروری است، پس به تعداد توکن‌های عرضه شده‌ی بیت کوین، توکن جدید بیت کوین کش منتشر می‌شود و هر آدرس به میزانی که کوین اصلی را داراست کوین جدید پاداش می‌گیرد پس بدیهی است که با نزدیک شدن به زمان فورک، افراد اقدام به خرید بیت کوین کنند تا بیت کوین کش جایزه بگیرند و این افزایش تقاضا موجب افزایش قیمت می‌شود. در مواردی هم که بحث ایجاد کوین جدید در میان نیست، مثبت یا منفی بودن اقبال عمومی به فورک و موفقیت آمیز بودن یا نبودن فورک می‌تواند سبب افزایش یا کاهش قیمت شود. البته توجه کنید که این تنها یک پارامتر تاثیرگذار بر قیمت است و موارد گوناگون دیگر نیز باید بررسی شوند.

در موردی دیگر بوجود آمدن باگ و رخنه‌ی امنیتی می‌تواند باعث ایجاد فورک شود که به عنوان معروف ترین نمونه، می‌توان به فورک بحث برانگیز اتریوم اشاره کرد. پس از به وجود آمدن مشکل امنیتی و از دست رفتن سرمایه‌ی بسیاری از سرمایه گذاران، برخی از اعضای تیم اتریوم تصمیم به ایجاد فورک و حذف تراکنش‌های مربوط به رخنه‌ی امنیتی گرفتند. اما از آنجایی که بسیاری افراد چنین عملی را مغایر با ذات بلاکچین می‌دیدند این تصمیم با مخالفت‌های زیادی مواجه شد. در نهایت بدلیل جلب اعتماد سرمایه گذاران و با حمایت ویتالیک بوترین، این فورک با نگه داشتن نام اتریوم اتفاق افتاد و مخالفان طرح در شبکه‌ی ابتدایی با نام اتریوم کلاسیک باقی ماندند.

دلیل دیگر ارائه‌ی فورک، به‌روزرسانی و بهبود قابلیت‌های شبکه است. در چنین مواردی فورک می‌تواند با توافق اکثریت غالب شبکه و بدون خلق توکن جدید اتفاق بیافتد. نمونه‌ی این اتفاق را در فورک موفقیت آمیز آلونزو شبکه‌ی کاردانو شاهد بودیم که با اضافه کردن امکان اسمارت کانترکت در بلاکچین به ارتقاء شبکه پرداخت و تاثیر چشمگیری نیز بر ارزش توکن آن یعنی آدا داشت.

تفاوت سافت فورک و هارد فورک

سافت فورک به نوعی از ارتقا و بروزرسانی اطلاق می‌شود که با زنجیره‌ی قدیمی سازگار است و اعضا حتی بدون بروزرسانی در شبکه باقی می‌مانند و در توکن‌های شبکه تغییری ایجاد نمی‌شود. اما در هارد فورک بروزرسانی ضروری است و زمانی که خصوصیات ذاتی بلاک‌ها تغییر کند، توکن‌ها حتما باید به شبکه منتقل شوند تا در هارد فورک باقی بمانند.

برای توضیح ساده تر تفاوت هارد فورک و سافت فورک با تشبیه فورک به آپدیت یک اپلیکیشن؛ سافت فورک مشابه آن آپدیتی است که ارائه شده است اما بدون آپدیت نیز همچنان می‌توان از اپلیکیشن استفاده کرد ولی هاردفورک همانند زمانی است که اپلیکیشن بدون آپدیت کردن اجازه‌ی ورود به ما نمی‌دهد.

انواع هارد فورک (Hard Fork)

هارد فورک‌ها خود به دو دسته‌ی هارد فورک برنامه ریزی شده و هارد فورک بحث برانگیز تقسیم می‌شوند.

هارد فورک برنامه ریزی شده

در هارد فورک برنامه ریزی شده ارتقا، بهبود و بروزرسانی بلاکچین که در نقشه‌ی راه مجموعه تعیین شده است، اتفاق می‌افتد و حرفی از اختلاف نظر و دو دستگی مطرح نیست. اکثریت غالب مجموعه به شبکه‌ی بروزرسانی شده وارد می‌شوند و توکن جدیدی بوجود نمی‌آید. در حقیقت گویی مسیر حرکت به دوراهی نمی‌رسد تنها راه خاکی تمام می‌شود و وارد مسیر آسفالت می‌شویم.

هارد فورک بحث برانگیز

اما در هارد فورک‌های بحث برانگیز، معمولا پای اختلاف نظرها و مشکلاتی در میان است که مجموعه را به دو مسیر جداگانه می‌کشاند. آن دسته که اکثریت را تشکیل می‌دهند و یا قدرت بیشتری دارند، شاخه‌ی خود را با نام اصلی ادامه می‌دهند و دسته‌ی دوم با نامی جدید شاخه‌ی دیگر را. در واقع اینجا زمانی است که به دلیل فورک توکن جدید خلق می‌شود. البته گاهی خلق توکن جدید یا شاید انگیزه‌های مالی باعث ایجاد چنین فورکی می‌شود که آن را هم به نوعی می‌توان تفاوت کاربردی یا اختلاف عقیده در نظر گرفت. به عنوان مثال توکن معروف دوج کوین که علی رغم تمام انتقادات از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است، فورکی از زنجیره‌ی لاکی کوین است و لاکی کوین هم که ماهیت طنز و شوخی آن از نامش نمایان است، فورکی از شبکه‌ی لایت کوین. در واقع به نظر می‌رسد دوج کوین در ابتدا شبیه به یک شوخی و سرگرمی با نماد معروفش، یک نژاد سگ ژاپنی که حس صمیمیت را القا می‌کند، پا به دنیای رمزارزی گذاشت، در حالی که ریشه و اصل و نسب آن لایت کوین می‌رسد که آن روزها جزء جدی‌ترین توکن‌های بازار بود. اما رفته رفته با مشارکت در خیریه‌ها و جذب اقبال عمومی و حمایت افراد خاص، این شوخی (یا به ظاهر شوخی) تبدیل به واقعیت و جدیت شد که یکی از نتایج آن افزایش چشمگیر قیمت دوج کوین و اقبال نسبت‌به خرید دوج کوین بود.

سخن آخر

به طور خلاصه می‌توان گفت فورک اگرچه در ظاهر به معنای دو دستگی و انشعاب است و شاید معنای مثبتی را متبادر نکند اما در واقع بروزرسانی، پیشرفت و توسعه‌ی بلاکچین تا حد زیادی مدیون فورک است. فورک گاهی با خلق توکن جدید، گاهی با بهبود عملکرد و رفع ایرادات و مشکلات احتمالی، و گاهی هم با بستری برای پرورش ایده‌ها و نظرات متفاوت به دنیای بلاکچین کمک می‌کند.