مذاکره بعدی ایران و عربستان در سطح وزرای خارجه

سرویس سیاسی

ایران و عربستان در حالی همچنان در حالت قطع‌رابطه دیپلماتیک قرار دارند که هر دو کشور را می‌‌توان مهم‌ترین کشورهای منطقه مهم خاورمیانه دانست. در واقع برقراری تعامل احتمالی هم می‌‌تواند برای ایران،‌ هم برای عربستان، هم برای منطقه و البته برای جهان‌ اسلام دست‌آوردهایی بااهمیت داشته باشد. البته دو کشور از سال پیش مذاکراتی را در سطوح پایین شروع کرده‌ و در عراق ۵ جلسه برگزار کرده‌اند. با این حال به‌نظر نمی‌رسد نزاع ایرانی‌ها با سعودی‌ها به‌راحتی به‌نقطه پایانی برسد.

برای تحلیل نتایج این مذاکرات با سیدجلال ساداتیان دیپلمات سابق و کارشناس حوزه بین‌الملل گفتگو کردیم.

می‌توان ایران و عربستان را مهم‌ترین کشورهای منطقه دانست کدام یک از این دو کشور برای منطقه اهمیت ویژه‌تری دارند؟

ایران و عربستان هر دو از اهمیت ویژه‌ای در خاورمیانه برخوردار هستند. در واقع ژئوپولیتیک ایران اهمیت دارد به‌علاوه اینکه عربستان انرژی جهان را تامین می‌کند،، هر دو نکته به‌هرحال در منطقه موقعیت خاصی را برای این دو کشور ایجاد کرده است. همچنین پرده‌داری عربستان باعث شده دولت سعودی در جهان‌ اسلام هم موقعیت خاصی داشته باشد. انقلاب‌ اسلامی و همچنین پرچمداری حکومت شیعی به ایران اهمیتی داده است که به ژئوپولیتیک اضافه می‌کند. در نتیجه اینگونه نبوده است که ایران بتواند بعد از انقلا حالت برتری که در زمان پهلوی‌ نسبت به سعودی‌ها داشت را برگرداند. در نتیجه اگر بتوانند فضای تعاملی را با هم تجربه کرده و امکانات‌شان را تبادل کنند،‌ می‌توانند در دنیای اسلام، منطقه و البته نظام بین‌الملل تاثیرگذاری پررنگی داشته باشند.

ریشه مشکلات دو کشور از کجا نشأت می‌گیرد؟

 بعد از استقرار نـظام جمهوری اسلامی عربستان با بهره‌بردن از خلاء‌ ایجاد شده سعی‌اش را به کار گرفت تا برتری را به سمت خودش بیاورد که در همین راستا شورای‌همکاری‌های خلیج‌فارس را راه‌اندازی کردند و با کمک به صدام‌حسین در جریان تهاجم نظامی عراق به ایران،‌ نابودی حکومت نوپای اسلامی را به‌عنوان هدفی مهم دنبال کردند تا از این طریق بتوانند برتری خودشان در منطقه را حفظ کنند. با این توضیح که با گذشت بیش از ۴۰ سال، دشمنی و رویارویی‌ها به شکل‌ها و رفتارهای مختلفی خودش را نشان داده است. با این توضیح که سعودی با تقویت گروه‌های تروریستی خشونت بیشتری نسبت به ایران اعمال کرده است تا تنازع ایران و عربستان تشدید شود.

تکلیف چیست؟‌ تا چه اندازه فضا برای مصالحه دو کشور مهیا است؟

ایران و عربستان در هر موقعیتی می‌‌توانند فضا را برای تعامل فراهم کنند. یعنی همانطور که در دوره هاشمی‌رفسنجانی و ملک‌عبدالله همکاری‌های دوجانبه‌ای شکل گرفت و مقدار زیادی در روابط تنش‌زدایی رخ داد. در دولت اصلاحات محمد خاتمی هم ایران و سعودی رابطه‌ای تنگاتنگ داشتند. اما در دوره‌ای که محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت بود،‌ سطح تنش‌‌ها بین دو کشور افزایش پیدا کرد و تا اینکه در سال ۹۴ حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد در نهایت به قطع‌ رابطه و اخراج سفیر ایران از ریاض منجر شد. اما اکنون که به این نتیجه رسیده‌‌اند که زورشان به‌همدیگر نمی‌رسد و پتانسیل‌های هر دو کشور هدر می‌رود،‌ به این تشخیص رسیده‌اند که سعی‌شان را برای برقراری رابطه به‌کار بگیرند که در همین راستا ۵ دیدار در سطوح مختلف در کشور عراق برگزار شده است تا زمزمه این مطرح شود که مذاکره سوم شاید در سطح وزیران‌خارجه انجام شود که این می‌تواند نشانه‌ای بارز از پایان فضای مجادله‌ای بین دو کشور باشد.

 فضای مجادله چه هزینه‌هایی به ایران و عربستان تحمیل کرده است؟

هم ایران و هم عربستان هزینه‌‌های هنگفتی در نتیجه اختلاف شدیدی که بین‌شان وجود دارد،‌ متحمل شده‌اند، به‌طوریکه منابع دو کشور از بین رفته است. در واقع در رقابت تسلیحاتی، پتانسیل‌هایی که می‌توانست برای مردم دو کشور هزینه شود،‌ هدر رفته‌اند. به‌ویژه عربستان که دلارهای بی‌شماری را به جیب غرب می‌ریزند تا از آن‌ها اسلحه و تسلیحات نظامی خریداری کند. در حالیکه همراهی ایران و عربستان برای امنیت منطقه بسیار موثر است و همچنین همکاری‌های دوجانبه می‌‌تواند در جهت تبادلات امکانات منطقه مفید واقع شود. همچنین می‌‌توانند از ظرفیت‌هایشان در راستای کمرنگ‌شدن فقر و فلاکت کمک بگیرند.

توجه به کدام الزام‌ها می‌تواند حداقل تنش را کمرنگ‌تر کند؟

واقعیت این است که هم ایران و هم عربستان بر سر موضوع‌هایی که موجب اختلاف شده‌اند، تاکیدی موکد دارند و به‌همین دلیل حاضر به عقب‌نشینی از مواضع نیستند. در واقع اگر دنبال «کم کردن روی همدیگر باشند» همچنان منابع‌شان را هدر خواهند داد. تصمیم منطقی از جانب هر دو کشور این است که تصمیم بگیرند، از امکانات و ظرفیت‌ها و البته از توانی که در تولید انرژی دارند و همچنین با تکیه بر توانمندی‌های نظامی در منطقه و بهره‌بردن از ظرفیت‌های انسانی‌ای که دو کشور وجود دارد‌ می‌توانند سطح تنش‌ها را پایین بیاورند تا بتوانند به‌راحتی ترکیبات امنیتی منطقه را با کمترین هزینه‌ انجام بدهند.

اسراییل در فضای پیرامون دو کشور چه نوع مداخله‌‌ای می‌تواند داشته باشد؟

اسراییل از این فاصله‌ای که بین ایران و عربستان افتاده است، سوءاستفاده می‌‌کند. این کشور با عملیات تحریک‌کننده حتی درصدد بدتر شدن فضای دو کشور است. چرا که این فضای توام با اختلاف به اسراییل فرصت تشدید در ایران‌هراسی را می‌دهد و همچنین آمریکا به‌عنوان متحد اصلی‌اش می‌‌تواند تسلیحات نظامی را به سعودی‌ها بفروشد. این در حالی است، اگر ایران و عربستان باهم همکاری کنند و قرار را بر اتحاد بگذارند و از دخالت‌های فرامنطقه‌ای جلوگیری کنند،‌ امکانات و پتانسیل‌های منطقه‌ای بسیاری از مسائل را حل و گره‌های کور منطقه‌ای را باز کند.