۲۰۲۳ سال پایان برجام است

امیرحسین جعفری

مدتی است که حواشی سیاسی و معضلات اقتصادی بحث مهم مذاکرات را به حاشیه برده و کمتر کسی از ادامه‌ی مذاکرات وین و تعامل ایران با آژانس و همچنین پیش‌شرط‌های مانع گفتگوها، خبری می‌دهد.

گویی همه فراموش کردند که تا دو ماه پیش مذاکرات با سرعت در جریان بود و حرف از ۹۸ درصد تفاهم در بین بود، اما یکباره همه صداها خوابید و هنوز معلوم نیست آیا دولت جایگزینی برای گفتگوهای چندجانبه وین پیدا کرده یا بنا بر احیاء برجام است.  

به جهت بررسی ابعاد مختلف مذاکرات و نتایج آن گفتگو کردیم با قاسم محبعلی، دیپلمات بازنشسته و تحلیلگر حوزه بین‌الملل که مشروح آن را می‌خوانیم:

 بنظر شما چرا دیگر صحبتی از مذاکرات در میان نیست؟ سکوت دولت به چه معناست؟

فکر می‌کنم علت آن نسبتا روشن باشد. بعد از اینکه مذاکرات به قول معروف از نظر کارشناسی نسبتا به پایان رسیده بود موضوع تصمیمات سیاسی مطرح بود که یکی از تصمیمات سیاسی که طرف ایرانی مطرح کرد مسئله برداشتن تحریم‌های سپاه پاسداران بود که البته درخواست درستی است، اما در چارچوب برجام نبود و طرف مقابل نیز درخواست‌های دیگری مطرح کرد و به این شکل موضوع به بن بست رسید. البته نمی‌توان از آثار جنگ اوکراین، و عدم علاقه روسیه به احیای برجام تا زمان دستیابی پوتین به خواسته‌هایش در اوکراین در این زمینه نام نبرد.

با این وجود مذاکرات به چه سرنوشتی دچار می‌شود؟ آیا احتمال مذاکرات مجدد وجود دارد؟

شرایط سختی پیش روست. طرفین اگر می‌خواهند برجام ۲۰۱۵ احیا شود لازم است از درخواست‌های فرابرجامی صرف نظر کنند.

مسئله گذاشتن سپاه پاسداران در لیست تروریستی در ۲۰۱۹ صورت گرفت و تحریم‌های سپاه نیز مربوط به پیش از آن بود. طبیعتا پیش از اقدام دولت آمریکا، و در برجام ۲۰۱۵ دستورالعملی به وزارت خارجه داده نشد که در این‌باره مذاکره کند و فقط قرار بود بر سر مسائل هسته‌ای مذاکره شود. بعد از توافق برجام هم سپاه پاسداران تحریم شد، پس بنابراین این مسئله جدا از تصمیم دولت وقت (۲۰۱۵) بوده است و گذاشتن سپاه در لیست تروریستی هم توسط دولت ترامپ صورت گرفته است. با توجه به اینکه گذاشتن سپاه در آن لیست فرمان ریاست جمهوری بوده است بنظر می‌رسد شاید آمریکایی‌ها مایل باشند در ازای یک توافق از آن صرف نظر کنند. اما تحریم‌های آن مربوط به موضوع دیگریست.

خواسته ایران درباره سپاه منطقی است و بازگشت از آن هم برای ایران بسیار مشکل است.

مجموعا با توجه به روند حوادث دنیا، احیاء برجام کار ساده‌ای نیست و زمان هم به نفع حفظ برجام نیست. یعنی ۲۰۲۳ سال پایانی برجام است و بنظر می‌رسد اگر طرفین به مذاکرات برگردند باید دنبال راهکارهای جدیدی باشند.

 دولت رئیسی بدون برجام چگونه می‌خواهد به مسیر اقتصادی خود ادامه دهد؟ بنظر شما دولت راهکارهای جایگزین مطمئنی دارد که بیان می‌کند اقتصاد را به برجام گره نزده است؟

شاید امیدواری وجود دارد که بتوانند بدون برجام و بر اثر گذشت زمان از این مسئله عبور کنند. اما مشکل اقتصاد ایران به تحریم‌های خارجی گره خورده است و بدون آن اقتصاد ایران تا از گروی این مسئله خارج نشود امکان اینکه به سمت بهبودی برود خیلی مشکل بنظر می‌رسد. اینکه دولت چه تصوری دارد من از آن اطلاعی ندارم شاید در حال آزمون و خطا هستند. متاسفانه در این ۴۰ سال همه دولت‌ها آزمون و خطا کرده‌اند و یک سری توهمات و تصوراتی داشته‌اند که فکر می‌کردند اقتصاد ملی باعث نجات کشور می‌شود و کشور را معطل این سیاست‌ها کردند. حالا هم دوباره آزمون و خطای دیگری را آغاز کرده‌اند و طبیعی است تا وقتیکه دولت به واقعیت‌های علمی و کارشناسی و نخبگان اقتصادی توجه نکند این وضعیت ادامه خواهد داشت.

 پایان جنگ اوکراین می‌تواند تاثیری بر مذاکرات و نتیجه آن داشته باشد؟

بستگی به چگونگی پایان آن دارد. البته بنظر نمی‌رسد شانسی برای پیروزی روس‌ها وجود داشته باشد، جدا از اینکه اقتصاد روسیه چه وضعیتی دارد روسیه در زمینه‌های دیگر نیز شکست خورده است و بنظر نمی‌رسد شانسی داشته باشد و هر چه زمان می‌گذرد روسیه بیشتر در باتلاق اوکراین فرو می‌رود. شرایطی بدتر از افغانستان برای روسیه پیش‌بینی می‌شود. کنار روسیه قرار گرفتن قمار روی اسب بازنده است اگر چنین اتفاقی بیفتد و وضعیت روسیه در اوکراین بصورت نامناسبی در بیاید طبیعتا غربی‌ها از حامیان روسیه هم انتقام خواهند گرفت.

آیا به واقع ایران در کنار روسیه ایستاده است یا این صرفا یک تبلیغات و بدبینی است؟

خیر وقتی که دولت تصمیم می‌گیرد که روابطش را با روسیه در این شرایط گسترش دهد و در سازمان ملل هم درست است که رای ممتنع بوده و حمایت کامل از روسیه نبود اما تبلیغات و نوع سیاست‌های دولت برای گسترش رابطه تجاری و رفت و آمد با روسیه نشان می‌دهد ایران علاقه‌مند است با روسیه در سایت‌های نظامی همکاری لازم داشته باشد و این از چشم طرف مقابل پنهان نیست. یک جنگ جهانی حداقل در سطح اقتصاد و تبلیغات در جریان است. الان طرف‌های غربی اگر چه مستقیما در جنگ حضور ندارند اما تکنولوژی آمریکایی در حال جنگ با روسیه در اوکراین است.

در صحنه‌ی مقابل روسیه، ایران تا چه حد می‌تواند نیازهای طرف غربی را تامین کند؟

لازم نیست حتما در مقابل این صحنه قرار بگیرد ایران باید از این فرصت استفاده کند. در شرایطی که الان وجود دارد باید ایران سعی کند در درجه اول برجام را به سرانجام برساند و به بازار انرژی برگردد. نفت ایران با ذخیره‌ای که دارد می‌تواند در فاصله چند ساله صادرات خوبی به اروپا داشته باشد و یک جایگزین برای گاز روسیه در اروپا باشد. بازار گاز می‌تواند روابط ایران را در چند سال آینده با اروپا بهبود ببخشد و از وضعیت فعلی در بیاورد. وضعیت ایران الان بهتر از روسیه است و الان در اصل روسیه به ایران احتیاج دارد.

به واقع ایران به روسیه نیازی ندارد؟

ایران به دلیل شرایط تحریم و تامین تجهیزات نظامی و برای استفاده از امکان روسیه در سوریه به آن‌ها نیاز داشت اما الان دیگر اینگونه نیست. 

 نکته آخر

ایران نیاز به سیاست همه جانبه و متوازن بر اساس منافع ملی بر شرایط اقتصادی خود دارد تا رفاه و امنیت ما را تامین کند و روابط با کشورهای منطقه و ابرقدرت‌ها را تنظیم کند.