جایزه‌ای به نشانی اوین

الهه محمدی، نیلوفر حامدی و نرگس محمدی، مهمترین جایزه سازمان ملل متحد در زمینه آزادی مطبوعات را به‌خاطر «تعهد به حقیقت» دریافت کرده‌اند. این جایزه را که به افتخار گی‌یرمو کانو، روزنامه‌نگار کلمبیایی نامگذاری شده است، می‌توان مهمترین جایزه سازمان ملل متحد در حوزه مطبوعات دانست. گی‌یرمو کانو، در سال 1986 به‌دلیل گزارش‌هایی که درباره مافیای مواد مخدر منتشر کرده است، به دست این گروه‌ها ترور شد و بعدتر سازمان ملل به همین دلیل اعطای این جایزه را به افراد، سازمان‌ها و نهادهایی که نقش ویژه‌ای در دفاع یا ارتقای آزادی مطبوعات داشته‌اند و در این زمینه با خطراتی نیز مواجه شده‌اند، اختصاص داد. الهه محمدی و نیلوفر حامدی، روزنامه‌نگاران روزنامه‌های هم‌میهن و شرق که از پس انعکاس اخبار مربوط به مرگ مهسا امینی در بازداشت به‌سر می‌برند، پیش از این جوایزی دیگر نظیر جایزه انجمن «روزنامه‌نگاران کانادایی برای آزادی بیان» و جایزه «لوئیس لاینس» بنیاد نیمن در دانشگاه هاروارد را «برای وجدان و صداقت در خبرنگاری» دریافت کرده بودند و در فهرست سال 2023 مجله تایم نیز در کنار شروین حاجی‌پور، جزو 100فرد بانفوذ جهان انتخاب شده بودند. در ادامه گفتارهایی از عباس عبدی، احمد زیدآبادی و مجید رضائیان درباره اهمیت جایزه اخیر می‌خوانید.

یادآوری لزوم مصونیت در برابر مسئولیت

مجید رضائیان/ استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم

آنچه اهدای جایزه جهانی آزادی مطبوعات گی‌یرمو کانو توسط یونسکو به نیلوفر حامدی، الهه محمدی و نرگس محمدی، یادآوری می‌کند؛ نیازمندی ما به فدراسیون جامع روزنامه‌نگاری کشوری است. به این معنا که چه انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران، چه نهادهای مشابه آن ازجمله کمیسیون ملی یونسکو- ایران و چه دیگر نهادهای اجتماعی و مدنی داخلی ‌باید با همکاری روزنامه‌نگاران، در بخش‌های گوناگون، اقدام به اهدای جایزه‌ای در این زمینه کنند. این جوایز در سطح جهانی معمولا به دو شاخه تقسیم می‌شوند. یک بخش جوایز فنی است که به‌خاطر مهارت افراد در گزارش‌نویسی، ارتقای ادبیات روزنامه‌نگاری و... اهدا می‌شود و ازجمله نمونه‌های آن می‌توان به جایزه روزنامه‌نگاری پولیتزر اشاره کرد. این درحالی‌است که جایزه اهداشده توسط یونسکو برای احترام به آزادی مطبوعات و در نکوداشت سهم افراد در ارتقای این آزادی یا دفاع از آن است. ارزش این جایزه در جلب کردن توجه افراد به این نکته است که به هر میزان فضای جامعه‌ای برای روایت واقعیت‌ها و رویدادهایی که در آن جامعه می‌گذرد بازتر باشد، این‌قبیل اتفاقات بیشتر در خود آن جامعه رخ خواهد داد. ما ‌باید در کشور خودمان شاهد تقدیر، تحسین و دفاع از روزنامه‌نگاران بابت انجام صحیح کارشان، همچنین دفاع از آزادی رسانه‌ها ازجمله مطبوعات باشیم و هرچه فضا مسدودتر شود، توجه بین‌المللی بیشتر خواهد شد. به‌عبارت‌دیگر میان این دو رابطه‌ای معکوس وجود دارد. اگر ما فضای داخل را بازتر و به ایجاد زمینه‌ای برای آزادی مطبوعات کمک کنیم، متوجه لزوم مصنوعیت حقوقی روزنامه‌نگاران شویم و از گزارش‌های آنها که عینا مطابق واقعیت است و هیچ نکته خلاف واقعی در آن مشاهده نمی‌شود حمایت کنیم، بستر ارتقای روزنامه‌نگاری حرفه‌ای در کشورمان فراهم‌تر خواهد شد. بستری که به هر میزان محدودتر شود اثرات منفی آن نیز بیشتر خواهد بود. 

قرائت و روایت دستگاه‌ها و نهادهای رسمی از اهدای جایزه جهانی آزادی مطبوعات گی‌یرمو کانو توسط یونسکو به نیلوفر حامدی، الهه محمدی و نرگس محمدی ممکن است اینگونه باشد که چرا این روزنامه‌نگاران ایرانی مورد توجه نهادهای بین‌المللی قرار گرفته‌اند. پاسخی که می‌توان به این قرائت داد آن است که اگر فضای داخلی را گشاده‌تر کنید، بیشتر به آن بپردازید و محدودیت‌ها را کاهش دهید، چنین توجهاتی در داخل کشور صورت خواهد گرفت. متقابلا هرچقدر فضا محدودتر شود، آثار منفی آن نیز بیشتر خواهد شد. مطبوعات و روزنامه‌نگاران برای انجام کارشان که همراه با سنجش صحت و سقم موضوعات است، نیازمند مصونیت حقوقی در برابر مسئولیت اجتماعی هستند. درست است که ما روزنامه‌نگار را در برابر روایتی که ارائه می‌دهد پاسخگو می‌دانیم و انتظارمان این است که صحت و سقم منابع خبری را سنجیده باشد اما روزنامه‌نگار، در صورت صحت منابع خبری، باید برخوردار از مصونیت حقوقی باشد. زمانی که این مصنویت که در سطح جهانی به‌عنوان آزادی مطبوعات شناخته می‌شود تضمین شد، همه‌چیز به روال عادی پیش خواهد رفت. روزنامه‌نگاران به همان نسبت که در برابر آنچه انجام می‌دهند پاسخگو هستند، باید از مصونیت حقوقی هم برخوردار باشند. مصونیتی که در سطح جهان سه گروه از آن برخوردارند؛ دیپلمات‌ها، قضات و روزنامه‌نگاران که متاسفانه مصونیت حقوقی روزنامه‌نگاران در داخل کشور تابه‌حال تعیین‌تکلیف نشده است.

همسو با حمایت‌های داخلی

عباس عبدی/ روزنامه‌نگار

 در خصوص تاثیر اعطای جایزه آزادی مطبوعات گی‌یِرمو کانو به نیلوفر حامدی، الهه محمدی و نرگس محمدی می‌توان گفت؛ دریافت من این است که این جایزه به درک متقابل روزنامه‌نگاران از انجام وظایف حرفه‌ای‌شان کمک خواهد کرد. در واقع این یک پیام برای روزنامه‌نگاران است که وقتی کار خود را به صورت حرفه‌ای انجام دهند، چه در داخل و چه در خارج از آن، در عرصه جهانی، مورد حمایت قرار خواهند گرفت. تصور من این است که این جایزه کاملا همسو با حمایت‌هایی است که در داخل ایران از همکاران روزنامه‌نگار دربندمان صورت گرفته است.

بدون تردید برخی جوایزی که در سطح جهانی داده می‌شوند، جوایزی هستند که به دلایلی فرامتنی و سیاسی شکل گرفته‌اند و مسائلی خارج از متن در اعطای آنها دخیل است. چنان‌چه در داخل ایران نیز اغلب جوایزی که اهدا می‌شود فرامتنی است و به ندرت به شکلی خالص و حرفه‌ای به ماجرا نگاه شده است اما در میان نهادهای بین‌المللی، سازمان یونسکو بی‌طرف‌ترین ارگان است و جوایزش به دلایل متعدد ضمن حرفه‌ای بودن از اهمیتی بالا برخوردار است و این جایزه آزادی مطبوعات نیز از این قاعده مستثنی نیست.

اهمیت علمی و فرهنگی یک جایزه

احمد زیدآبادی/ روزنامه‌نگار

 اهمیت «جایزه آزادی مطبوعات گی‌یِرمو کانو» به‌خاطر ماهیت فرهنگی و علمی آن است. جایزه‌ای که معمولا به روزنامه‌نگاران حرفه‌ای و تحقیقی اهدا می‌شود، شائبه سیاسی ندارد و از این جهت به‌طور اتوماتیک از خیلی جایزه‌های دیگر که ممکن است به‌دلایل دیگر اهدا شود، متفاوت است. شجاعت خبرنگار و پایداری او در تداوم رسالت حرفه‌ای، انگیزه اصلی اهدای این جایزه است و از اسم آن هم؛ «جایزه آزادی مطبوعات گی‌یِرمو کانو»، می‌توان به ماهیتش پی برد. گی‌یِرمو کانو ایزازا، روزنامه‌نگاری کلمبیایی بود که سال ۱۹۸۶، مقابل دفتر کارش ترور شد. روزنامه‌نگاری که در زمینه مبارزه با مواد مخدر فعالیت می‌کرد و جایزه‌اش در حوزه رسانه و مطبوعات، به‌لحاظ حرفه‌ای، جایزه‌ای معتبر محسوب می‌شود.

این جایزه در سال 2011 (1390) به بنده هم اهدا شد. زمانی که من در زندان رجایی‌شهر بودم. آن زمان ایرینا بوکوا، دبیرکل یونسکو اعلام کرد که بنده را برای دریافت این جایزه انتخاب کرده‌اند و بدون آنکه بدانند در زندان هستم، ابراز امیدواری کردند که بتوانم شخصا دریافتش کنم. بااین‌حال من در زندان بودم و تنها عکسم در مراسم اهدای  این جایزه حاضر بود. ضمن اینکه هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا نیز با ارسال پیامی ویدئویی به این کنفرانس، از حرفه روزنامه‌نگاری و روزنامه‌نگارانی که به‌گفته او از آزادی شهروندان دفاع می‌کنند، تمجید کرد و گفت؛ جهان، روزنامه‌نگارانی که در ایران کار مطبوعاتی می‌کنند را فراموش نمی‌کند. این تقدیر همراه با یک جایزه نقدی 25 هزار دلاری هم بود که من هنوز بعد از یک دهه نتوانسته‌ام دریافتش کنم.

«جایزه آزادی مطبوعات گی‌یِرمو کانو» صبغه علمی، حرفه‌ای و آموزشی هم دارد اما معمولا به روزنامه‌نگارانی تعلق می‌گیرد که در جهت کار حرفه‌ای‌شان به رنج و زحمت افتاده باشند به‌ویژه روزنامه‌نگاران زندانی. به همین دلیل نوعی دوگانگی در ذات این جایزه وجود دارد. کسی که جایزه را می‌گیرد هم رنج حرفه‌اش را بر دوش می‌کشد، هم شادی دریافت این جایزه با او همراه است. این جایزه به‌صورت سالانه اهدا می‌شود اما زمانی که به روزنامه‌نگاران ایرانی تعلق می‌گیرد بیشتر مورد توجه رسانه‌های داخلی واقع می‌شود. ضمن اینکه معمولا در برابر این جوایز، در داخل عکس‌العمل منفی صورت می‌گیرد و به این تقدیرها و تحسین‌ها بهایی داده نمی‌شود و به‌عنوان مثال دریافت این جایزه، بهانه‌ای برای آزادی شخص من نشد.

نرگس کیانی-هم میهن