دور برگشت بازی رقابت ایران و آمریکا در عراق

مستقل آنلاین_سرویس سیاسی/قدیر گلکاریان_ استاد دانشگاه

اوج‌گیری اعتراضات در عراق در یک ماه گذشته که باعث کشته و مجروح شدن تعدادی از عراقی‌ها شده است، نگرش‌ها و تحلیل‌های متفاوتی را مطرح کرده است.

 آنچه بیش از همه جلب نظر کرده و مستدل به مستند است؛ دخالت سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای عربی و به ویژه آمریکا جهت ایجاد شکاف در وحدت ملی مردم عراق و همچنین فضا سازی در زمینه خصومت عراقی‌ها با ایران و بسترسازی برای برهم زدن وحدت میان شیعیان عراقی است. به طوری که موضع‌گیری آیت‌الله سیستانی حاکی از آن است که دخالت‌های منطقه‌ای در امور داخلی عراق به اثبات رسیده است. 

به باور برخی از جناح‌های شیعی در عراق، این دخالت‌ها حتی دامن ایران را نیز می‌گیرد و به همین خاطر شعارهای ضد ایرانی از سوی شیعیان علیه ایران پیوسته مطرح بوده و کار به جایی رسیده است که عملاً دفاتر نمایندگی ایران در شهرهای کربلا، نجف و بصره مورد هدف قرار گرفته‌اند. 

ریشه اعتراضات ضعف دولت عراق در مسایل اقتصادی بوده، ولی امروز چنین مطرح می‌شود که استقلال عراق به دلیل دخالت‌های آمریکا، عربستان و ایران به حالت انفعالی رسیده است و هر روز که می‌گذرد، تقویت روحیه ملی‌گرایی عراقی در میان مردم شیعه و سنی آن کشور رو به افزایش رفته و از این بستر، آمریکا مرحله بازگشت بازی رقابت خود با ایران را به خوبی مدیریت می‌کند.

نفوذ ایران در عراق یکی از جنبه‌های بحث برانگیز اما کم درک شده در وضعیت بعد از جنگ میان ایران و عراق است. ایالات متحده بارها ایران را به مداخله ناشایست و بی‌ثبات‌کننده متهم کرده و رهبران عربی نیز همنوا با واشنگتن در میان مردم عراق چنین وانمود می‌کنند که ایران در انتخابات، حمایت از شیعیان مورد هدف خود و نفوذ در ساختار سیاسی- اقتصادی و امنیتی کشور و همچنین وابسته کردن مسئولان را در برنامه دارد. 

البته اینکه ایران در عراق منافع حیاتی دارد، بحثی نیست. ولی متهم کردن ایران به بی‌ثبات کردن شرایط سیاسی عراق امری غیرواقعی است زیرا بی‌‌ثباتی عراق موجب ناامنی ایران نیز می‌شود. 

در طول سال‌های گذشته مسئولان دو کشور اذعان کرده‌اند که موضوعات مشترک امنیتی برای تهران و بغداد بسیار اهمیت دارد. اما اکنون دلیل شکل‌گیری جو ضد ایرانی در عراق چیست؟

زمانی که پهپاد آمریکایی در خلیج‌فارس ساقط شد، تانکرهای حامل سوخت در خلیج‌فارس با مشکلات امنیتی و کنترل مداوم ایران مواجه شدند، طبیعی بود که تنش‌های بین آمریکا و ایران می‌توانست باعث شکل‌گیری "نقطه تراکم انفجار" choke Point شود. اما این شرایط نه تنها برای آمریکا مشکل‌ساز می‌بود، بلکه می‌توانست بسیاری از کشورهای متحد آمریکا را نیز با تهدیدات جدی روبرو سازد.

 از این رو آمریکا ترجیح داده است که رقابت و مبارزه خود را در کشوری آغاز کند که هر دو دارای نیروهایی در زمین رقابت هستند. این زمین به غیر از عراق جای دیگری نمی‌تواند باشد.

حضور هزاران سرباز آمریکایی در کنار هزاران شبه نظامی شیعه عراقی که از سوی ایران حمایت می‌شوند، می‌تواند فاکتوری برای آغاز پنجه‌اندازی قدرت سیاسی در عراق شود.

 مقامات عراقی در چنین شرایطی به شدت تحت فشار هستند. زیرا در حالی که از یکسو پیوندهای امنیتی با ایالات متحده دارند، از سوی دیگر از نظر سیاسی و مذهبی پیوندهای مهم خود با ایران را نمی‌توانند مخدوش سازند. 

ایالات متحده نمی‌تواند در چنین شرایطی عرصه رقابت را به ایران بسپارد. آن هم در شرایطی که بحران در سوریه رو به کاهش بوده و می‌تواند با آرامش مرزهای مشترک عراق- سوریه، مدیریت رفع بحران نیز از سوی ایران، منجر به فشار امواج ضدصهیونیستی بر مرزهای اسرائیل شود. 

ایالات‌متحده بخوبی می‌داند که عراق برای ایران به منزله پیوند استراتژیک در سیاست منطقه‌ای است که نه تنها منافع آمریکا که منافع عربستان‌سعودی و امارات را به عنوان متحدان آمریکا تهدید می‌کند. نفوذ ایران در سوریه و حمایت از شیعیان حوثی یمنی و ادامه روابط حسنه با قطر که میزبان پایگاه آمریکایی است، می‌تواند در همه ابعاد سیاسی- اقتصادی- امنیتی برای آمریکا مشکل‌زا شود. به طوری که تنها با تقویت رابطه بین قطر و تهران، اهداف و نقشه های بلوکه کردن قطر از نظر اقتصادی توسط ریاض و امارات بی‌نتیجه ماند. 

گرچه ایران و آمریکا در مواردی همچون مبارزه با تروریسم در عراق همگرا عمل کردند ولی توانایی ایران برای نفوذ در هسته تصمیم گیری سیاسی عراق برای دولت آمریکا غیر قابل قبول و تحمل است.

 از اینرو، طرح مسائلی از قببل قیام مقتدا صدر در سال ۲۰۰۴، حمایت از انصارالاسلام و تلاش برای ترور مقامات امنیتی عراق، پیروزی شیعیان در انتخابات ژانویه ۲۰۰۵ با دخالت ایران، تلاش الدعوه و یا التنظیم العراق برای انتصاب دولتی وفادار به ایران در شرایط کنونی از جمله تلاش‌های ایالات متحده و عربستان است که فضای ضد ایرانی را در میان مردم عراق ایجاد کنند. بتازگی حضور میلیونی ایرانیان در مراسم اربعین و حضور نیروهای انتظامی ایران در داخل عراق به قصد ساماندهی زائران بهانه دیگری شده تا مردم بپذیرند که ایران با نیروهای اونیفورم پوش خود در عراق حضوری عینی یافته است. 

از سوی دیگر تمایل عراقی‌های شیعه به ایران، فراگیری زبان فارسی در میان اعراب عراقی و ازدواج میان عراقی‌ها با ایرانی‌ها و همچنین افزایش قدرت نظامی شبه نظامیان شیعی به عنوان بازوی توانمند نظامی در عراق و حمایت دولت از آن‌ها و بالاخص عدم تبعیت دولت عراق از خواسته‌های واشنگتن موجب شده است که آمریکا به جدیت در تلاش برای از بین بردن حوزه نفوذ ایران در آن کشور شود.

بدیهی است که آمریکا در راستای سیاست فشار حداکثری خود علیه ایران و طولانی- فرسایشی کردن این سیاست باعث خواهد شد که در ساختار اقتصادی- اجتماعی ایران مشکلات عدیده‌ای ظهور کند تا حضور ایران در عراق و سایر جبهه‌های موجود کاهش یابد. بدین منظور تلاش وافر در افزایش اعتراضات در داخل نیز بازوی نافذ دیگری بر همین منظور بوده است. 

طبیعی است که احتمال درگیری مستقیم در عراق با آمریکا وجود ندارد ولی دامنه‌دار شدن بحران‌های موجود در عراق و بالاگرفتن فضای ضد‌ایرانی به جدیت موجب نگرانی است. 

زیرا مبارزه رقابتی در زمین‌هایی مانند یمن، سوریه، لبنان و حتی تنگه هرمز برای کشورمان چندان موثر نیست ولی پنجه در پنجه آمریکا گذاشتن در زمین عراق و ایجاد شرایط ضد ایرانی در آن کشور و توسعه به سایر کشورها مانند آذربایجان، ترکیه، افغانستان و ...می‌تواند، اهداف استراتژی کشور را به مخاطره بیندازد.