بیشترین تلاش اسرائیل برای عدم توافق ایران و غرب

امیرحسین جعفری

هفته گذشته و در اوج انتظار ناظران سیاسی برای تعیین تکلیف مذاکرات احیای برجام، خبری منتشر شد مبنی بر اینکه تروئیکای اروپایی و آمریکا بدنبال تصویب بیانیه علیه ایران در شورای حکام هستند.

از این رو بسیاری از تحلیلگران کار برجام را تمام شده پنداشتند و معتقدند پس از این بیانیه راه برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت تسهیل می‌شود.

در همین راستا جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز روز شنبه اعلام کرد شانس احیای برجام کمتر شده است.

به جهت بررسی هرچه بیشتر این موضوع با دیاکو حسینی دکترای مطالعات منطقه‌ای و کارشناس روابط ایران و آمریکا گفتگو کردیم که مشروح آن را می‌خوانید:

شنیده شده مذاکرات مجددا از سر گرفته می‌شود؟ آیا اطلاع دارید دستور کار این مذاکرات چیست؟

این موضوع بستگی به این دارد که تصمیم سیاسی که طرفین باید اتخاذ کنند چقدر تا امروز محقق شده است. بنظر می‌رسد آن تصمیم سیاسی این است که با موضوعات مورد بحث اگر قرار باشد برجام احیا شود باید انعطاف‌هایی صورت بگیرد از جمله در خروج سپاه از لیست تروریستی، و تضمین‌هایی که از سوی دولت مطرح شده است. از آن طرف آمریکایی‌ها نیز باید نرمش به خرج دهند و نظر ایران را جلب کنند که توافق بتواند به شکل آبرومندانه احیا شود.

فکر می‌کنم هر دو طرف این را خوب درک می‌کنند که جایگزین بهتری برای برجام وجود ندارد. اگرچه برجام منافع دو طرف را بطور کلی تامین نخواهد کرد و در نهایت توافقی ضعیف‌تر از قبل خواهد بود به رغم این نقطه ضعف، هیچ راه حلی جز برجام نیست و اجرای برجام عاقلانه است و انگیزه‌ای را ایجاد می‌کند که طرفین تلاش کنند تا اخرین لحظه همه راه‌ها را امتحان کنند. ولی راه حل بینابینی که تا اندازه‌ای برطرف کننده خواسته‌های طرفین باشد احتمالا دستور کار مذاکرات است. بنابراین هرچند امید به احیا برجام با وضعیت فعلی بنظر نمی‌رسد زیاد باشد اما هنوز برجام شانس احیا شدن را برای مدت کوتاهی دارد.

 حدود یکسال پیش در این ایام که اواخر مذاکرات عراقچی بود، چه دستاوردی در مذاکرات داشتیم؟

ما اولا باید متن توافقات را بررسی کنیم که چه پیشرفت‌هایی صورت گرفته است.

طرف ایرانی مطالباتش را دارد اما آنچه تاکنون مورد مذاکره قرار گرفته را از رسانه‌ها می‌توانیم بفهمیم و مشخص است پیشرفت خاصی صورت نگرفته است. خروج سپاه از لیست تروریستی که ایران بر آن تاکید داشت نیز محقق نشده است و سایر موضوعات مثل گرفتن خسارت نیز منتفی است.

نتیجتا در رابطه با انچه گفته شده و می‌شنویم هیچ تناسبی با دوران قبل وجود ندارد هرچند باید منتظر انتشار متن توافق باشیم اما با تکیه بر رسانه‌ها و صحبت افراد نزدیک به تیم‌های مذاکره کننده پیشرفت قابل توجهی اتفاق نیفتاده است و فقط شاهد اتلاف زمان بوده‌ایم.

 با توجه به اسنادی که توسط رژیم صهیونیستی نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر شده است؛ آیا احتمال چالش‌های جدید در مسیر برجام وجود دارد؟

حتما همینطور است. اسراییلی‌ها انگیزه زیادی برای توقف مذاکره و افزایش مطالبات غربی‌ها دارند و این روند یعنی شکست برجام یعنی چیزی که اسراییل سال‌هاست دنبال آن است.

هرچند ایده عمده این است که برجام مطلوب اسراییل نیست من فکر می‌کنم در این مقطع که احتمال حصول توافق در آخرین مراحل آزمایش خود قرار دارد اسراییل بیشترین تلاش خود را خواهد کرد که چنین اتفاقی رخ ندهد.

زمان‌بندی این اقداماتی که اسراییل انجام می‌دهد به ارزیابی آن‌ها نسبت به آخرین شانس‌های احیای برجام بستگی دارد.

در صورت شکست نهایی برجام ما با چه صحنه‌ای مواجه خواهیم شد؟ آیا پرونده ایران به شورای امنیت خواهد رفت؟

اگر مذاکرات در این مرحله شکست نهایی بخورد خود به خود و با توجه به اینکه اروپا با آمریکا می‌توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند مسئله است.

بنابراین ارسال پرونده به شورای امنیت دو مسیر جداگانه دارد و هر دو مسیر مستعد است. اگر ما با شورای امنیت مواجه شویم در وضعیتی که اقتصاد داخلی ضعیف‌تر شده است، این امر می‌تواند یک تراژدی باشد و تنش‌ها را در زمانی افزایش می‌دهد که ایران و بقیه کشورها آمادگی مقابله با آن را ندارند. بنابراین شکست گفتگو برای همه طرفین در حکم ایجاد تنش خواهد بود و در این مقطع زمانی برای همه تراژیک است.

 برخی در دولت بر این باور بودند که به نتیجه رسیدن مذاکرات کار سختی نیست و افتخار این مسئله را پس از دولت روحانی به نام خود ثبت می‌کنند. در وضعیت فعلی آیا دولت رئیسی غافلگیر شده است؟

من واقعا نمی‌دانم که مذاکره کننده‌های ما نسبت به سناریوهای جایگزین چه اندازه اشراف داشتند و این اوضاع را پیش بینی می‌کردند یا نه. گاهی تصور بر این بود که طرف غربی به برجام نیاز دارد، ما از همان چند سال پیش نیز دیدیم که این نگاه اشتباه است.

امروز مشخص نیست همین نگاه در میان اعضای دولت معتبر هست یا خیر که اگر باشد یک تفکر بسیار اشتباه است و می‌تواند هزینه بسیار سنگینی به کشور تحمیل کند. از این جهت نمی‌دانم دولت غافلگیر شده یا خیر اما هشدارها از سال‌ها پیش داده می‌شد و جایی برای غافلگیری نبود. باید منتظر باشیم ببینیم دولت در چه وضعیتی قرار دارد اما من فکر می‌کنم اگر کسی درون دولت مقداری سررشته از فضای آمریکا داشته باشد قطعا غافلگیر نشده است.

 موضع روسیه در این صحنه با توجه به جنگ اوکراین را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا روسیه مانع برجام خواهد شد؟

سیاست‌هایی که روسیه دارد بخصوص در وضعیت جنگ با اوکراین کمتر این امکان را دارد که به این موضوع توجه کند.

بنظر من سیاست روسیه در مورد برجام تغییر نکرده است برای روسیه مهم است که ایران به تسلیحات هسته‌ای نزدیک نشود و جنگ بین ایران و غرب رخ ندهد که روسیه را در معرض انتخاب قرار دهد. از آن طرف هم خط قرمز دیگری دارد که ایران و غرب به همدیگر زیاد نزدیک نشوند.

من امیدوارم که منافع روسیه تغییر نکرده باشد چون افزایش تنش بین ایران و غرب می‌تواند تنفس تازه برای روسیه ایجاد کند، اگر روسیه چنین برداشتی داشته باشد می‌تواند نقش منفی در رابطه ایران و غرب داشته باشد و عامدانه از افزایش تنش میان ایران و غرب به دنبال بن بست مذاکرات استقبال کند، به امید اینکه این تنش‌ها تمرکز غرب را از مسئله اوکراین دور کند.

امیدوارم که چنین برداشتی صورت نگیرد چون کوته‌بینانه است و ممکن است در کوتاه مدت برای روسیه مفید باشد اما در درازمدت برای همه تنش آمیز است.