ابعاد بین‌المللی حمله به عربستان

 وحید سلوکی_ کارشناس حوزه بین‌الملل

 حمله پهبادی به تاسیسات نفتی استراتژیک عربستان سعودی که با سکته جریان نفت در بازارهای جهانی همراه شد، زنگ خطر جدی بروز ناامنی و به عبارتی جنگ در منطقه خلیج فارس را به صدا درآورد. بروز این حادثه اگرچه می‌تواند زمینه‌ای برای بروز جنگ در منطقه با حضور قدرت‌های بزرگ باشد اما با نگاهی واقع‌بینانه عاملی بزرگتر و موثرتر برای جلوگیری از جنگ در این منطقه است. لفاظی‌ها و تهدیدهای دولت آمریکا و برخی از کشورهای منطقه مبنی‌بر مقصر دانستن ایران دراین حادثه طبیعی به نظر می‌رسد چرا که دولتمردان آمریکایی در شرایط حاضر قصد دارند بازی‌ای که با خروج از برجام آغاز کرده‌اند را نزد افکار عمومی جهان، موجه جلوه داده و بهره برداری سیاسی خود را از این ماجرا داشته و بر قدرت چانه زنی خود در آینده و در مقابل ایران بیفزایند. اما واقعیت این است که این سیاست ها و تهدیدها صرفا در حد حرف باقی مانده و با فروکش کردن بار روانی و تبلیغاتی حادثه، موضع کشورها و قدرت‌های حامی مذاکره و دیپلماسی برای ایجاد ثبات و امنیت نسبی در خاورمیانه و خلیج فارس را تقویت می‌کند.  حادثه روی داده در عربستان را نباید صرفا حمله به عربستان تلقی کرد بلکه حادثه مذکور حاوی این پیام است که هرگونه جنگ و ناامنی در منطقه دارای ابعاد و گستردگی جهانی بوده و هزینه آن برای اقتصاد و سیاست جهانی سنگین و غیرقابل جبران خواهد بود. یکی از بزرگترین هزینه‌ها، اخلال هرچند کوتاه در جریان نفت به بازارهای جهانی است. اخلالی که می‌تواند اقتصاد جهان را برای مدتی دچار رکود و توقف سازد.

البته افزایش 10 دلاری قیمت نفت (19درصدی ) در یک روز به دنبال اعلام کاهش 50 درصدی تولید نفت عربستان، واکنش طبیعی بازار قلمداد می‌شود و انتظار نمی‌رفت که بازار بیش از این میزان افزایش، دچار شوک شود.

هرچند در این رابطه باید اذعان داشت که دولت آمریکا و برخی از مصرف کنندگان عمده مانند ژاپن، کره جنوبی و چین با رهاسازی ذخایراستراتژیک نفت خود، در مهار و مدیریت بازار نقش عمده‌ای ایفا کردند. طبیعتا بازار نفت در روزهای آینده با فروکش کردن التهابات سیاسی ناشی از ماجرا، به شرایط عادی خود باز می‌گردد اما تداوم تنش در منطقه، نگرانی‌ها نسبت به آینده بازار نفت را همچنان بالا نگه می‌دارد و هزینه‌های مدیریت بازار را افزایش می‌دهد.  این حادثه، آسیب پذیری عربستان سعودی به عنوان یکی از 3 تولید کننده نفت جهان و کشوری که نقطه اتکای پایدار در بازار جهانی نفت در مقابل دو قدرت دیگر تولید کننده عمده دیگر یعنی آمریکا و روسیه به شمار می‌رود را اثبات کرده و نشان می‌دهد بازار جهانی نفت نمی‌تواند در فضایی سیاسی و امنیتی، اقدام به حذف تولید کنندگان بزرگی مانند ایران و تکیه صرف بر یک یا دو قدرت نفتی به عنوان آلترناتیو کند. عربستان سعودی در زمره کشورهایی بود که پس از تحریم نفتی ایران، با خروج آمریکا از برجام صراحتا اعلام کرد که قادر به جایگزینی نفت ایران در بازارهای جهانی برای جلوگیری از بروز شوک قیمتی خواهد بود و در این راستا نیز گام برداشت.  طبیعتا در کوتاه مدت و با هدف مهار فشارهای روانی حادثه، دولت آمریکا و متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی آن ممکن است به مانند ایجاد نیروی ویژه برای حراست از جریان کشتی‌رانی نفتی در خلیج فارس، اقدام به تحرکاتی تبلیغاتی در حوزه حراست از تاسیسات نفتی در منطقه به ویژه عربستان سعودی نیز بزنند. هرچند این حادثه زمینه‌ای برای مظلوم نمایی عربستان سعودی با هدف احیای دوباره مناسبات نظامی با آمریکا که در جریان قتل "جمال خاشقچی" دچار رکود و توقف شده بود نیز شده و راه را برای دولت ترامپ و عرضه بیشتر جنگ افزار و سیستم های تدافعی به عربستان باز کند. بر این مبنا ، اعلام مقام‌های عربستان سعودی مبنی بر توقف 50 درصدی می‌تواند غیرواقعی باشد، چه اینکه عربستان سعودی برای حفظ اعتبار و موقعیت امنیتی و حتی نفتی خود می‌توانست در صورتیکه واقعا این میزان کاهش تولید هم به وقوع پیوسته، آن را کتمان کند و یا مواضع مبهم در پیش گیرد.  

 البته این حادثه شاید سیاست راهبردی دولت ترامپ برای کاهش یا رفع وابستگی به نفت خلیج فارس را تا حد زیادی تقویت می‌کند. سیاستی که ترامپ با زیر پاگذاشتن بسیاری از تعهدات بین‌المللی مانند توافق اقلیمی پاریس با هدف افزایش تولید نفت در آمریکا در پیش گرفته و حتی از ابزار تحریم فروش نفت کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا برای تثبیت برتری آمریکا در تولید و صادرات نفت بهره برده است. چه اینکه ترامپ صراحتا به این موضوع اشاره کرده است.  تحولات خاورمیانه با حادثه حمله پهبادی به تاسیسات نفتی عربستان، وارد مرحله‌ای جدید و در عین حال پیچیده شده است. چنان که بیان شد این حادثه می‌تواند ظرفیت‌های دیپلماسی برای کاهش تنش‌ها درمنطقه را افزایش دهد .