حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در توزیع نذورات
حسین عبیری گلپایگانی
فعال محیط زیست
ورود میهمانانی ناخوانده به زندگی مردم
چند سالی است پای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی به عنوان میهمانان خوانده یا ناخوانده بر سر سفره و زندگی مردم باز شده است. شاید شما هم پس از مراسمی مذهبی و یا مراسم ملی و ایام جشن‌ها از نزدیک شاهد ریختن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی مانند بطری‌های نوشابه، لیوان، ظروف غذا، قاشق و چنگال در پیاده‌رو، کوچه، خیابان، نهر، جوی و کانال آب باشید و همچنین در جشن‌ها و غم‌های خانوادگی و خریدهای روزانه مواد غذائی از مراکز فروش و اغذیه فروشی‌ها از این ظروف زیاد استفاده کرده باشید. شاید موضوع افزایش مصرف مواد غیر قابل تجزیه در طبیعت باعث دل‌نگرانی و ناراحتی شما نیز شده باشد.
اگر تا چند سال پیش به علت فانتزی بودن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، مردم فقط در ایام خاص از آن‌ها استفاده می‌کردند، در چند سال اخیر به علت گرایش مردم به مصرف این ظروف، روز به روز ظروف پلاستیکی در مدل‌های جدید و با تنوع و سایزهای مختلف ولی با کاربرد یکسان تولید می‌شوند و اگر در سال‌های گذشته از مواد پلاستیکی فقط برای تولید نایلکس و وسایل بسته‌بندی استفاده می‌شد، ولی امروز برای بطری‌های آب و نوشابه، ظرف غذا، قاشق، چنگال، لیوان، سفره نان و برای بسته‌بندی مواد غذای مانند شیر، پنیر، ماست، خامه، عسل و بقیه مواد خوراکی و همچنین برای انواع بسته‌بندی‌ها مانند مواد دارویی، بهداشتی و صنعتی نیز استفاده‌های زیادی می‌شود حتی برای بسته‌بندی تنقلات کودکان (با توجه به حساسیت سلامتی آنان) مانند چیپس، پفک، لواشک و دیگر هله‌هوله‌ها از این ظروف استفاده می‌شود.
از پیداش و شروع استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در کشورمان بیش از سی سال می‌گذرد. ولی در عرض چند دهه اخیر سرعت تولید این ظروف آنچنان سرسام‌آور بالا رفته است که میزان تولید آن به بالای صدها هزار تن در سال می‌رسد. با یک حساب سرانگشتی به ازای هر ایرانی (از کودک، نوجوان و پیر) در سال تقریبا ۱۰ کیلو مواد نفتی به پلاستیک یکبار مصرف تبدیل می‌شود که با توجه به جدی نگرفتن بازیافت پسماند این مواد در ایران، میزان خیلی زیادی از این مواد پس از مصرف در طبیعت رها می‌شود و هر ساله به همین مقدار یا بیشتر ظروف پلاستیکی به مواد باقیمانده در طبیعت اضافه می‌شود. طبق پیش بینی کارشناسان محیط زیست در صورتیکه روند تولید ظروف پلاستیکی همچنان ادامه داشته باشد در چند سال آینده قشری از خاک سطحی زمین‌های کشاورزی کشور ایران به این مواد آغشته می‌شود که می‌تواند باعث خسارت‌های غیرقابل‌جبران به محیط زیست، منابع طبیعی و سلامت مردم وارد کند.
در چند دهه اخیر که تولید ظروف یکبار مصرف پلاستیکی با روند رو به رشد شدیدی مواجهه شده است، این افزایش تولید، باعث دل‌نگرانی‌های شدید دوستداران محیط زیست شده است. لذا در چند سال اخیر جمعی از فعالین محیط زیست برای حل معضل زیست محیطی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، فعالیت‌های فرهنگی و اجرائی را شروع کرده‌اند که اجرای طرح فرهنگی "حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی" از جمله آن فعالیت‌ها می‌باشد. اجرای این طرح دو مرحله‌ای می‌باشد که شامل:
الف – حذف: ابتدا فعالیت‌ها روی موارد حذف (که یک کار فرهنگی می‌باشد) این ظروف شروع شد. لذا از مردم درخواست شد با عدم مصرف و یا کاهش مصرف خود و یا با جایگزینی ظروف گیاهی و یا ظروف چندبار مصرف در این طرح فرهنگی شرکت کنند. ولی ظروف پلاستیکی چنان در زندگی مردم وارد شده‌اند که حذف آنان در کوتاه مدت ناممکن است. همچنین در کشور میزان تولید ظروف گیاهی نسبت به ظروف پلاستیکی کم می‌باشد. (پنج درصد به نودوپنج درصد) فلذا بحث ساماندهی استفاده از این ظروف نیز در دستور کار قرار گرفت.
ب– ساماندهی: در این مرحله از طریق کار اجرایی از قبیل "تفکیک، جمع‌آوری، بازیافت و استفاده مجدد" به ساماندهی و استفاده از ظروف پلاستیکی مصرفی پرداخته می‌شود. در این مرحله از مردم خواسته می‌شود به جای ریختن این ظروف در میان زباله‌های دیگر و یا در معابر عمومی و جوی آب (که در نهایت از زمین‌های کشاورزی سر در می‌آورند و باعث آلودگی محیط زیست مناطق کشاورزی می‌شوند) آن را از زباله‌های معمولی جدا کرده و به سازمان بازیافت تحویل دهند. با بازیافت مجدد این ظروف (که با این کار ظروف مصرفی دوباره به چرخه تولید برگشت داده می‌شوند) هم از حجم تولید سالانه این ظروف کاسته می‌شود و هم مفهوم کلمه طلای کثیف درباره آنان تحقق می‌یابد.
پس از برگزاری این طرح فرهنگی در سال ۱۳۸۷ (که هم دارای نقاط قوت و هم دارای نکات ضعف بود) سال بعد از آن (۱۳۸۸) نیز جهت اجرایی شدن این طرح فرهنگی تلاش‌های زیادی شد که بخش زیادی از این فعالیت همان رسانه‌ای کردن طرح بود؛ از روزنامه و خبرگزاری‌ها گرفته تا رادیو و تلویزیون و حتی بخش زیادی از این فعالیت‌ها در حیطه وبلاگ نویسی بود. (که در حال حاضر شبکه‌های مجازی جانشین این بستر الکترونیک شده‌اند) از طرفی به درخواست معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۵ این طرح با شعار "اصلاح الگوی مصرف، ضامن سلامت محیط زیست" در نواحی ۵ (شهرک افسریه) و ۶ (شهرک مسعودیه) منطقه ۱۵ دوباره اجرا شد که در اجرای آن شهرداران نواحی پنج و شش، اداره فرهنگی، خانه‌های سلامت، جمعیت همیاران سلامت و کانون جهان دیدگان، نیروی انتظامی، هئیت امناء مساجد و حسینیه‌ها و تکایا، شورایاری‌های محلی و مردم محلی این دو ناحیه مشارکت داشتند که نسبت به سال گذشته آن (۱۳۸۷) با موفقیت نسبتاً خوبی روبرو شد.
نتیجه‌گیری نهایی از اجرای این طرح فرهنگی در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸
در پایان مراسم ماه‌های محرم و صفر به درخواست فعالان محیط زیست و همکاری کمیته محیط زیست شورای شهر تهران یک نشست تخصصی با حضور نهادها و سازمان‌های درگیر با آن طرح فرهنگی در آن دو سال (۱۳۸۷ و ۱۳۸۸) در سالن جلسات شورای شهر تهران برگزار شد.
تجربه‌ای که فعالین محیط زیست و کارشناسان محترم برای انجام این طرح فرهنگی کسب کردند (با توجه به صحبت‌های انجام شده از طرف کارشناسان مدعو در جلسات و همچنین پیگیری که بعداً انجام شد) آنان به نکات بسیار مهمی رسیدند که ارزش مطرح کردن در این گزارش را دارد. اگر این نظریات همان ایام در جامعه عملی می‌شد ما می‌توانستیم به مشکلات زیست محیطی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برای همیشه پایان دهیم. همچنین فعالان محیط زیست امیدوار بودند که بتوانند با همکاری هموطنان و نهادهای دولتی جهت حذف این ظروف از جامعه، به سلامت افراد و محیط زیست کشورمان کمک کنند.
بعضی از نظرات مطرح شده‌ی کارشناسان مدعو به شرح ذیل می‌باشد
۱. نمایندگان دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت بهداشت معتقد بودند یکی از دلایلی که باعث شده است تا استفاده ظروف یکبار مصرف در چند سال اخیر میان مردم مورد استقبال قرار بگیرد و مردم را به استفاده از ظروف یکبار مصرف وادار سازد، بیش از هر چیز بهداشت فردی مردم بود. زیرا وزارت بهداشت در چند دهه پیش یکی از عوامل اصلی شیوع بیماری‌های واگیردار در میان مردم را استفاده از ظروفی می‌دانست که در مکان‌های عمومی مورد استفاده عامه مردم قرار می‌گرفت. (مثلا" کسانیکه ۴۰ سال پیش جهت تزریقات به درمانگاه‌ها مراجعه می‌کردند به یاد دارند سرنگ‌های تزریقی از جنس شیشه‌ای بود و برای هرکس که آمپولی تزریق می‌شد، برای نفر بعد می‌بایست سرنگ و سرسرنگ در آب جوش ضدعفونی می‌شد) آنان معتقد بودند با کاهش استفاده از ظروف دائمی، باعث کاهش چشمگیر بیماری‌های واگیردار می‌شود. همچنین آنان نسبت به اینکه حدود بیش از ۵۰ درصد از کارگاه تولید این ظروف تحت نظرات مراکز بهداشتی نیستند و ممکن است این کارگاه‌ها با استفاده از ظروف پلاستیکی که از بازیافت مواد ضایعات پلاستیکی از جمله پسماندهای پلاستیکی بیمارستانی تهیه شود شدیداً احساس خطر می‌کردند و از مردم می‌خواستند در خرید این ظروف کاملاً دقت شود و به صرف ارزان بودن از این ظروف خرید نکنند.(لازم به یادآوری است موضوع این نشست برای سال ۱۳۸۸ می‌باشد)
۲. نماینده سازمان تبلیغات اسلامی و ستاد امور مساجد نیز به این نکات جالبی اشاره کردند و می‌گفتند:
چند سال است که وزارت بهداشت از آنان خواسته که در مراسم مذهبی از مردم بخواهند که به دلیل مشکلات بهداشت فردی و جمعی، از ظروف دائمی استفاده نکنند و بیشتر از ظروف یکبار مصرف استفاده کنند، ولی با توجه به مشکلات زیست محیطی این ظروف، اگر بخواهیم به آنان بگوییم که این ظروف نیز مشکل دارند و دوباره مثل قدیم عمل شود و حالا از ظروف دائمی استفاده کنید مردم از ما قبول نمی‌کنند و باعث مشکلات بی‌اعتباری روانی در بین آنان می‌شود. پس بهترین راه این است که ابتدا جایگزین ظروف پلاستیکی که به محیط زیست صدمه نمی‌زند را به ما معرفی کنید. مثلاً همین ظروف گیاهی را زیاد تولید کنید تا ما مردم را به استفاده از ظروف گیاهی تشویق کنیم. آنان معتقد بودند به صرف گفتن به مردم که از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی استفاده نشود چاره‌ساز نمی‌باشد بلکه باید آن ظرفی که برای محیط زیست و سلامتی خطر ندارد در اختیارشان قرار داد تا آنان از ظروف پلاستیکی استفاده نکنند.
همچنین آنان نسبت به ساماندهی نذورات اصرار داشتند. طبق گفته آنان سالانه حدود بیش از ۳۳۰ میلیارد تومان در سال مردم طعام نذری توزیع می‌کنند. (این آمار مربوط به سال ۱۳۸۵ می‌باشد) که احتمال دارد خدای ناکرده در این میان گاهی اسراف نیز بشود ولی اگر بتوان با همین نیت، این نذری به دست کسانی که مستحق این نذری هستند برسد بسیار بهتر خواهد بود.
۳. همچنین نماینده ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران (که در حال حاضر بنام اداره کل محیط زیست و توسعه شهرداری تغییر یافته) به این نکته اشاره می‌کرد که تا سال ۲۰۱۲ در کلیه کشورهای اروپایی و آمریکا استفاده از ظروف پلاستیکی ممنوع می‌شود. بهترین راه این است که برای کشور ایران نیز این قوانین وضع گردد و مثلا از سال ۱۳۹۲ ممنوعیت استفاده از ظروف پلاستیکی اجرایی شود. برای این منظور ابتدا عدم استفاده از ظروف پلاستیکی را از خود شهرداری تهران شروع کنیم. (یعنی استفاده از ظروف پلاستیکی تحت هر عنوان در کل زیرمجموعه شهرداری شهر تهران حذف گردد) و بعدا از وزارتخانه‌ها خواسته شود که آنان نیز به نهضت عدم استفاده از این ظروف بپیوندند.
۴. نماینده صنوف تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی نیز اعتقاد داشت که دولت باید با کمک به این صنف (با توجه به اینکه تولید ظروف گیاهی در کشور یک صنعت نوپا بود) و به علت بالا بودن هزینه تولید قیمت ظروف گیاهی نسبت به ظروف پلاستیکی، دولت از این صنایع حمایت کند. دولت با در اختیار قرار دادن مواد اولیه به قیمت پایین و همچنین در اختیار دادن اعتباراتی از قبیل وام‌های کم‌بهره و یا کمک به تبدیل دستگاه‌های تولید ظروف پلاستیکی به گیاهی با توجه به اینکه کارگران زیادی از این طریق امرار معاش می‌کنند به افزایش میزان تولید ظروف گیاهی کمک کند تا به مرور چرخه تولید ظروف پلاستیکی را در کشور متوقف سازیم.
۵. نماینده کمیته محیط زیست شورای شهر نیز اعتقاد داشت از جمله دلایلی دیگری که باعث بالا رفتن مصرف ظروف پلاستیکی شده است، پایین بودن قیمت خرید این ظروف و راحت کردن کار خانم‌های خانه و عدم شستشوی این ظروف می‌باشد. (شستشوی ظروف در بعضی مهمانی‌های خانوادگی گاهی باعث می‌شود که کدبانوی خانه ساعت‌ها در آشپزخانه کنار سینک ظرفشویی به شستن ظروف بپردازد) همچنین مراکزی که به توزیع مواد غذایی مشغول می‌باشند در سطح وسیعی از این ظروف استفاده می‌کنند که از رستوران‌ها، ساندویچی‌ها، پیتزا فروشی‌ها و مغازه‌های خواربارفروشی می‌توان یاد کرد.
این ظروف در خانواده‌هایی که زن و شوهر کارمند هستند و هر دو به علت کار بیرون از منزل، فرصتی برای شستن ظروف را ندارند، نیز از مصرف کنندگان این ظروف می‌باشند و حتی کار به جایی رسیده که در مراسم مهمانی‌های ساده خانوادگی مانند مهمانی‌های افطاری، جشن‌های تولد ساده و مراسم دعاهای خانگی نیز استفاده از این ظروف بسیار متداول شده است. ایشان اعتقاد داشت اگر عوارض و هزینه‌های جانبی مانند هزینه جمع‌آوری و تفکیک این زباله‌ها بالا برود و قیمت تمام شده این ظروف خیلی بالا باشد، استفاده این ظروف کاهش می‌یابد.
۶. نماینده سازمان بازیافت شهرداری تهران معتقد بود، در هنگام استفاده از ظروف پلاستیکی در دمای بالای باعث آزاد شدن مواد پلاستیکی در غذا می‌شود و این باعث پایین آمدن مصونیت بدن در برابر بیماری‌ها می‌گردد. ایشان به این نکته اشاره کردند بعد از اینکه ثابت شد ظروف پلاستیکی نیز خود دارای معضلات بهداشتی و زیست محیطی می‌باشند وزارت بهداشت نسبت به تولید ظروف یکبار مصرف پلاستیکی نیز معترض شد و طی چند بخشنامه از مردم خواستند که از این ظروف مخصوصاً در دمای بالای ۴۰ درجه استفاده نشود. (این گفته به تائید کارشناسان وزارت بهداشت در جلسه نیز رسید) ایشان کاهش استفاده مردم از این ظروف و بازیافت این مواد را بهترین روش برای کاهش تولید این ظروف می‌دانست.
۷. نمایندگان تشکل‌های زیست محیطی نیز بیشتر به کار فرهنگی اعتقاد داشتند و می‌گفتند با گرفتن عوارض از تولید‌کنندگان این ظروف و هزینه آن جهت ساخت برنامه‌های تلویزیونی و دیگر اقدامات فرهنگی که باعث بالا رفتن آگاهی مردم از مضرات این ظروف می‌شود، مردم به کاهش مصرف این ظروف تشویق خواهند شد. همچنین آنان پیشنهاد دادند که در مراسم بزرگ با توجه به اینکه در مساجد ظروف دائمی وجود دارد و همچنین ظروف دائمی نیز از طریق بعضی از مغازه‌ها اجاره داده می‌شود، بانیان مراسم با پرداخت دستمزد بابت شستشوی ظروف فلزیِ بهداشتی، به بعضی خانم‌های سرپرست خانوار، بجای پرداخت هزینه سنگین خرید ظروف پلاستیکی می‌توان این مشکل را رفع کرد.
سخن پایانی
شاید بعضی از این فعالیت‌ها و یا صحبت‌ها در این متن بلند، برای ۱۴ سال پیش باشد ولی خواهی نخواهی مشکلات ظروف یکبار مصرف امروزه تقریبا همان مشکلات ظروف یکبار مصرف پلاستیکی ۱۴ سال پیش می‌باشد. بنده بسیار گفته‌ام و نوشته‌ام در این سال‌ها ما فعالیت‌های فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی زیادی در میان مردم انجام داده‌ایم ولی نتوانستیم شهروندان ایرانی و نهادهای حاکمیتی (قوه مجریه، قوه قضاییه و قوه مقننه) را نسبت به کاهش این ظروف مسئولیت پذیر کنیم و معضلات استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی هنوز یک معضل ملی می‌باشد. اگر به موقع این مشکل رفع نگردد، می‌تواند صدمات سنگینی را به محیط زیست و سلامت کشور وارد کند. این صدمه گریبانگیر همه ملت و دولت و بدتر از همه نسل‌های آینده خواهد شد. آسیب‌های وارده فرقی برای فقیر و غنی ندارد. لذا دولت و مردم باید دست به دست هم داده و این مشکل را پیش از آنکه بیش از اینکه خطرآفرین گردد مهار کنند.
ارسال نظر