چین و بحران اوکراین

احسان محمدی

کارشناس مسائل شرق آسیا

با آغاز بحران اوکراین با اینکه عمده رسانه‌ها توجه خود را معطوف به بحران اروپا و آمریکا کرده بودند اما بودند تحلیلگرانی که گوشه چشمی به‌عکس العمل چین در قبال این بحران داشتند. این گروه از تحلیلگران معتقد بودند که واکنش ضعیف غرب در قبال بحران اوکراین موجب اتخاذ موضع تهاجمی توسط چین در قبال تایوان خواهد شد.

اما رهبران چین مجدداً ثابت کردند که راه و رسم سیاست ورزی به سبک چینی منحصربه فرد است. دنگ شیائوپینگ رهبر فقید چین در نصیحتی به رهبران آینده چین گفت که چون میمونی که نبرد دو ببر را از کوه تماشا می‌کند با آرامش رفتار کند. ظاهراً در مورد اوکراین هم‌چنین سیاستی را در پیش‌گرفته است.

چین روابط عمیق استراتژیکی با روسیه دارد، پوتین از معدود رهبران جهان بود که در افتتاحیه المپیک زمستانی شرکت کرد. این دیدار منجر به انتشار بیانیه‌ای مشترک شد که در آن چین علاوه بر اینکه گسترش ناتو به شرق را محکوم کرده، بیان داشته که هیچ محدودیتی در روابط دوجانبه میان دو کشور وجود ندارد. اما از سویی دیگر حجم روابط تجاری چین و اوکراین در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۱۵ میلیارد دلار رسید؛ علاوه بر این اوکراین رسماً یکی از کشورهای عضو ابتکار کمربند راه است و از این‌ جهت برای چین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

رویکرد سیاست خارجی چین در قبال بحران اوکراین از سه نگرانی عمده سرچشمه می‌گیرد.

الف)مسئله جدایی‌طلبی: دولت چین همواره با جنبش‌های جدایی‌طلب در تبت ، تایوان و سین کیانگ روبه‌رو بوده است. منطق دخالت در کشور ثالث به بهانه حمایت از اقلیت‌ها، نمی‌تواند منطق مورد قبول دولت چین باشد چرا که احتمال اینکه از این منطق علیه چین استفاده شود وجود دارد. به همین جهت چین هیچ‌گاه الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه را به رسمیت نشناخت. وانگ یی وزیر خارجه چین در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت: "حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی هر کشوری باید مورداحترام و محافظت قرار گیرد. که اوکراین نیز از این قاعده مستثنا نیست." بعد از آغاز عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین بار دیگر وانگ یی در تماس تلفنی با وزیر خارجه روسیه، این موضع را تکرار کرد.

ب) تهدیدات اقتصادی بحران : بحران اوکراین می‌تواند به اقتصاد چین آسیب برساند. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه، سرمایه‌گذاری‌ها و روابط مالی قابل‌توجهی با روسیه دارد که در معرض تحریم‌های غرب قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، پکن بزرگ‌ترین شریک تجاری کیف است و از روابط دوستانه‌ای با اوکراین- که منبع غلات و تجهیزات نظامی است- برخوردار است.

ج) رقابت با آمریکا: با اینکه برخی از استراتژیست‌های چینی شرایط کنونی در اروپا را به جهت منحرف شدن تمرکز آمریکا از منطقه ایندو-پاسیفیک مثبت ارزیابی می‌کنند، اما برخی دیگر معتقدند که اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین می‌تواند روابط اقتصادی چین و اتحادیه اروپا را با موانع جدی روبه‌رو کند. استراتژیست های چینی روسیه، ایالات‌متحده و اروپا را مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده موازنه قوا در نظام بین الملل می‌دانند. آن‌ها مدت‌هاست با ایده "نظام بین‌الملل چندقطبی" -که توسط کشورهای اروپایی مطرح‌شده بود- همسو هستند. تهاجم روسیه به اوکراین می‌تواند موجب افزایش شکاف میان روسیه و اروپا شود. این شکاف خطر تقسیم مهم‌ترین قدرت‌ها به دو بلوک - روسیه و چین از طرفی و ایالات‌متحده و اروپا از طرف دیگر - را افزایش می‌دهد. چین حرکت نظم بین‌الملل به سمت یک نظام دوقطبی را خلاف منافع خودارزیابی می‌کند.

واقعیت این است که حمله روسیه به اوکراین احتمالاً برای چین مطلوب نخواهد بود. چین احتمالاً به دنبال راه‌هایی برای حمایت از روسیه خواهد بود که کمترین هزینه را برای چین داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که حمله روسیه به اوکراین می‌تواند شرایط را برای شعله‌ور شدن بحران تایوان آماده کند. اما چین و روسیه با اینکه شرکای راهبردی یکدیگر هستند اما اولویت‌های ژئوپلیتیکی متفاوتی را دنبال می‌کنند. چین در شرایط فعلی قصد دامن زدن به اختلافات با غرب را ندارد و شواهد نشانگر این واقعیت است که چین همچنان از توصیه دنگ شیائوپینگ پیروی خواهد کرد و با آرامش جنگ دو ببر را تماشا خواهد کرد.