پیش‌نیازِ دموکراسی

فرهاد قنبری
فعال رسانه‌ای


گاهی دوستانی به طعنه می‌گویند: «شمایی که مدام غُر می‌زنید و هنری جز ناامید کردن مردم از اپوزسیون ندارید، خود چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟» یا می‌گویند: «این چیزهایی که امثال شما می‌گویید را همه مردم می‌دانند و مهم راهکار برو‌ن‌رفت از این وضعیت است که شما پاسخی ندارید»

اینگونه سخن گفتن و خواستار راهکار تک‌خطی شدن عموما حاصل نگاه مدیازده و ساده‌انگارانه به سیاست و اجتماع و انسان است. چنین فردی تصور می‌کند انسان و سیاست هم چیزی شبیه معادله تک مجهولی است که باید با یک فرمول مشخص به راه حل ساده‌ای دست یافت. اینگونه پاسخ طلبیدن تک‌خطی محصول سیطره نگاه مکانیکی و تجربی به مفاهیم متافیزیکی و اجتماعی است که تصور می‌شود مسائل اجتماعی هم مانند قواعد حاکم بر فیزیک است که با ارائه یک فرمول و راه حل بتوان به آن دست یافت. (که اگر اینگونه بود امروزه هیچ جامعه‌ای مشکل و مسئله‌ای نداشت و همه جهانیان غرق در آزادی و آرامش و امنیت و رفاه بودند)

باید به خاطر داشت ماتریال و ماده خام سیاست انسان‌هایی با سطوح فکر و جهان‌بینی‌ها و نگرش‌های بسیار متفاوت و گاهی متعارض و متضاد هستند.
مسئله مهمی که باید توجه کرد این است که بسیاری از کنش‌های انسان عقلانی نیست. (دو فردی که داوطلبانه وارد قفس و رینگ مسابقه شده و برای ساعتی با مشت و لگد تا حد مرگ یکدیگر را کتک می‌زنند آیا عقلانیتی در رفتار خود دارند؟) و یک راهکار و مسیر تک خطی و سرراست برای پایان بخشیدن به بحران‌های سیاسی و در اجتماعی وجود ندارد.

باید به خاطر داشت انسان موجودی بسیار پیچیده و متناقض است و به همین دلیل حل مسائل اجتماعی و فرهنگی نیاز به متفکران و اندیشمندانی با نبوغ و درک بالا دارد.

باید به خاطر داشت در حوزه مسائل مربوط به انسان و سیاست و اجتماع، آگاهی به بحران خود بخش عمده راه حل است. برای مثال اگر فردی به جمودیت و کوته‌فکری و بی‌شعوری خود آگاه شود به احتمال بسیار، دیگر مسیر قبلی خود را ادامه نخواهد داد. [راننده‌ای که هیچ فهمی از حق دیگری ندارد و به بدترین و خطرناکترین شکل ممکن رانندگی می‌کند، اگر روزی به چنین فهمی دست یابد به احتمال بسیار در رویکرد خود تغییر ایجاد خواهد کرد]
جامعه نیز چنین است. جامعه‌ای اگر به مشکلات فکری و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی خود آگاه شود و ریشه و علل واقعی مشکلات خود را بشناسد به احتمال بسیار دیگر آن مسیر اشتباه را تکرار نخواهد کرد.

اما از مهمترین نکات پیش‌نیاز برای گذار یک جامعه به تساهل و رواداری و دموکراسی و رفاه اقتصادی [آنهم] در طولانی مدت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- بالا بردن آگاهی جامعه از طریق رشد میزان مطالعه، سطح کیفی آموزش، سواد رسانه‌ای و ...
-دموکراتیک کردن نهادهایی مانند خانواده، مدرسه دانشگاه و پادگان و...
-انجام اصلاحات تدریجی و گام به گام در حوزه‌های فرهنگ و سیاست..
- تاکید بیشتر بر جدی گرفته شدن تفکر و فلسفه و ادبیات و هنر در جامعه
- تلاش برای ایجاد زمینه شکوفایی استعدادهای فردی و...