تهران، مسقط، واشینگتن؛ دو سره!

وزارت امور خارجه عمان اعلام کرد: سفر روز شنبه بن‌علوی «در کادر روابط دوجانبه و رایزنی‌های دو کشور و با هدف تبادل نظر درباره رخدادهای اخیر منطقه» انجام می‌شود.

در این دیدار، وزرای خارجه دو کشور «درباره روابط دوجانبه، موضوعات منطقه‌ای و جهانی تبادل نظر» می‌کنند.

عمان یک هفته پیش نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد در این سفر، «روند کشتیرانی آزاد و موضوعات مربوط به آن را در تنگه هرمز پیگیری می‌شود» و از همه طرف‌ها خواست تا ضمن خویشتنداری اختلافات را از مسیر دیپلماتیک حل و فصل کنند.

 دومین سفر به تهران

بن علوی اردیبهشت امسال نیز در تهران با ظریف دیدار و گفت‌وگو کرد و این دومین سفر او به ایران طی سه ماه گذشته است.

پس از سفر قبلی او به تهران، "محمود واعظی"، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری، روز اول خرداد گفت «سفر بن‌علوی وزیر خارجه عمان به تهران ارتباطی به موضوع میانجیگری این کشور در روابط تهران و واشنگتن ندارد».

واعظی افزوده بود: «وزیر خارجه عمان در سفر چند روز پیش به تهران با ظریف گفت‌وگو کرد و وزیر خارجه جمهوری اسلامی گزارش این دیدار را به دولت ارائه کرد، بن‌علوی در تهران درباره موضوعات دوجانبه و کنش‌های منطقه‌ای صحبت کرد و اصلا در صحبت آن‌ها بحث میانجی‌گیری نبود».

رئیس دفتر روحانی همان روز درباره اعزام هیات‌هایی برای میانجی‌گری از کشورهای عمان و عراق یا دیگر کشورها، گفت: «ما که نمی‌گوییم نفرستند، حتما می‌آیند، حرف آن‌ها را هم می‌شنویم اما مهم این است که ما درباره پیشنهاد آن‌ها چه تصمیم می‌گیریم».

بن‌علوی، حامل پیام است؟

در جریان سفر اردیبهشت ماه وزیر خارجه عمان به تهران، روزنامه فرا منطقه‌ای "العرب" برخلاف گفته‌های واعظی گزارش داد، یوسف بن علوی حامل پیامی از سوی آمریکا در خصوص آمادگی برای «مذاکره» بود اما این پیام جنبه تهدید‌آمیز هم داشته مبنی‌بر اینکه «اگر ایران اقدامی "خصمانه" علیه آمریکا یا متحدان منطقه‌ای آن انجام دهد، آمریکا آماده است که در تشدید تنش با ایران به سطوح بالایی برود».

 حسن همجواریِ تاریخی

عمان پیش از انقلاب نیز روابط بسیار نزدیکی با حکومت "پهلوی دوم" داشت تا آنجا که ایران در جریان جنگ «ظفار»، برای حمایت از "سلطان قابوس" اقدام به اعزام نیروی نظامی به این کشور کرد.

چهار دهه پس از انقلاب نیز روابط عمان با جمهوری اسلامی رابطه‌ای نزدیک بوده‌ و این درحالی است که این کشور یکی از پایگاه‌های اصلی نظامی آمریکا در منطقه را در خاک خود دارد و روابط راهبری‌اش با آمریکا نیز بسیار نزدیک است و از سویی، مواضعش در مورد اسرائیل نیز برخلاف جمهوری اسلامی است.

با این حال عمان مواردی مانند «آزادی ملوان‌های بریتانیایی» و «در مبادله تعدادی از زندانیان‌ دوتابعیتی»، نقش میانجی را ایفا کرد.

ایفای نقش در موضوع هسته‌ای

درباره مذاکرات هسته‌ای نیز عمان نقش میانجی و میزبانی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ را بر عهده داشت که به‌گفته "علی‌اکبر صالحی"، وزیر امور خارجه وقت و رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی ایران، در سال‌های بعد از به قدرت رسیدن حسن روحانی زمینه مذاکرات منتهی به برجام را فراهم کرد.

این مذاکرات در دوره وزارت علی‌اکبر صالحی انجام شد و در سال‌های بعد او به صراحت از «عمان» به عنوان میانجی «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» نامبرد و گفت «مذاکرات محرمانه با آمریکا با یادداشت شفاهی مشاور سلطان قابوس کلید خورد».

وزیر خارجه دولت "احمدی‌نژاد"گفته بود: «"سالم" مشاور سلطان قابوس از طریق "محمد سوری" مدیر عامل شرکت ملی نفت کش ایران پیغام آمریکایی‌ها را برای مذاکره داد» و پس از آن «سلطان قابوس نامه‌ای برای رهبر انقلاب در مورد آمادگی آمریکایی‌ها برای مذاکره با ایران ارسال کرد».

صالحی گفت که «در اواسط سال۱۳۹۰پس از دریافت نامه سلطان قابوس، وقت ملاقات خصوصی از حضرت آقا گرفتم. ایشان در این دیدار به بدعهدی‌ها و عداوت‌های آمریکا با ایران اشاره کرد» اما من گفتم که «از باب اتمام حجت اجازه مذاکره با آمریکا را صادر بفرمایید و مقام رهبری گفت که «با مذاکرات مخالفتی ندارم».

صالحی با اشاره به اینکه ما «۵ ماه پس از مجوز رهبری به عمان رفتیم»، گفته بود «نماینده آمریکایی‌ها در مذاکرات "ویلیام برنز" و "جک سالیوان" و نمایندگان ما "ذبیح"، "بهاروند" و "حاجی" بودند»، او افزوده بود: «واسط عمانی مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا تا دور دوم مذاکرات مدام به تهران در رفت و آمد بود».

گفت‌وگوهای حضوری و با واسطه

صالحی همچنین در مصاحبه‌ای دیگر با اشاره به اینکه مذاکرات محرمانه «ما با آمریکایی‌ها دو نوع بود»، از «مسقط» به عنوان مرکز «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» برای نزدیک به دو سال نام‌ برد و گفت: در مسیر اول یعنی «مذاکرات حضوری افراد ما با نفرات آن‌ها در مسقط گفت‌وگو می‌کردند و معاون وزیر در گفت‌وگوها حضور داشت» و در مسیر دوم نیز «مذاکره از طریق واسطه عمانی به صورت مکتوب و یا شفاهی انجام می‌شد» و ما پیام‌های خود را «به صورت شفاهی از طریق واسطه عمانی به آمریکایی‌ها اعلام کردیم».

صالحی البته تاکید کرد که به دلیل اختلافات درونی نهادها و مقام‌های حکومتی درباره ادامه «مذاکرات محرمانه» و «مستقیم» در عمان و چون «دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی یک روش را می پسندید، شخص رئیس جمهور(احمدی‌نژاد) مدل دیگری و همین‌طور وزارت خارجه هم سلیقه دیگری داشت»، در نهایت «با مشکلات فراوان، مسیر دوم را ادامه دادیم».

او همچنین به نقش سلطان قابوس، پادشاه عمان، در مذاکرات محرمانه جمهوری اسلامی با آمریکا در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا اواخر ۱۳۹۱ اشاره کرد و گفت: «ما یک نامه رسمی از سلطان عمان گرفتیم و آقای ویلیام برنز در حضور سلطان قابوس اعلام کرد که ما غنی‌سازی ایران را به رسمیت می‌شناسیم و سلطان هم عین همین مطلب را برای آقای احمدی‌نژاد به صورت مکتوب نوشت و یک نسخه هم برای آقای "اوباما" فرستاد».

صالحی درباره سرانجام میانجی‌گری عمان در این دور از «مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا» نیز گفت: در اواخر سال ۱۳۹۱  «قرار بود بقیه کارها بعد از این نامه پی گرفته شود و چارچوب توافق نوشته شود که از دفتر رهبری با من تماس گرفتند که ایشان (رهبری)خواسته‌اند دست نگه داشته شود و ادامه وضعیت به بعد از انتخابات و دولت بعدی سپرده شود».

اگر چه ادامه «مذاکرات محرمانه» با میانجی‌گری عمان در آن‌ سال‌ها به مذاکرات علنی و برجام منتهی شد اما حالا شرایط بسیار متفاوت است؛ از یک سو تنش طی دو ماه گذشته در منطقه و بعد از حملات به نفتکش‌ها در بندر فجیره و دریای عمان گسترش یافته و از سوی دیگر تنش میان ایران با آمریکا و بریتانیا نیز بعد از سرنگونی پهپاد آمریکایی و توقیف نفتکش بریتانیایی اوج گرفته‌است.

با وجود نقش موفق عمان در میانجی‌گری اوایل دهه نود میان ایران و آمریکا، مشخص نیست که تلاش‌های احتمالی این کشور در حال حاضر نیز به نتیجه مشابهی منجر شود.

با این حال نباید از نظر دور داشت که مسیر دیپلماسی، مسیری کم هزینه و منطقی است و شروع گفت‌وگو هیچ تضمینی برای توافق نخواهد داشت.