نگاهی به بیوگرافی و زندگی هنری محسن وزیری مقدم نقاش نوگرای مشهور ایرانی
محسن وزیری مقدم ( تولد ۱۳۰۳ - وفات۱۶ شهریور ۱۳۹۷) طراح، نقاش، مجسمه‌ساز و استاد هنر معاصر ایرانی از مشهورترین هنرمندان هنرهای تجسمی ایران در مجامع بین‌المللی به شمار می‌رود.
سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: وزیری‌مقدم در ۵ مرداد ماه سال ۱۳۰۳ در تهران به دنیا آمد. پدرش خواندن و نوشتن را به آموخت و در پنج سالگی تحصیلات ابتدایی را آغاز کرد.
او در خاطراتش درباره ریشه‌های خانواده‌اش چنین می‌گوید: «مادربزرگم می گفت اجدادمان در تفرش و آشتیان افراد دانشمند و ثروتمندی بوده‌اند که به کشاورزی و دامداری مشغول بوده‌اند و خدم و حشم فراوان داشته‌اند. از میان آنها، دو برادر به نام های میرزا عیسی و میرزا موسی که هر دو اهل ادب و سیاست بودند، به تهران مهاجرت می‌کنند و وارد دربار قاجار می‌شوند میرزا عیسی به مقام وزیر اولی دربار ناصرالدین شاه نایل می‌شود و لقب (وزیر مقدم) می گیرد. ریشه نام خانوادگی من همان جاست.»
او از کودکی علاقه فراوانی به موسیقی داشت. طوری‌که آرزو داشت موسیقی‌دان شود اما پدرش مخالف بود که او در رشته موسیقی تحصیل کند، با این‌حال بعدها در دانشکده هنرهای زیبا نزد روبیک گریگوریان مشغول به آموختن موسیقی و فراگیری ویولون شد.
او در سال ۱۳۲۲ در امتحان ورودی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شرکت کرد و در رشته نقاشی به تحصیل مشغول شد. از اساتید او می‌توان به علی‌محمد حیدریان و مادام امین‌فر اشاره کرد.
وزیری مقدم همزمان با تحصیل در دانشگاه شروع به فعالیت در چاپخانه ها و موسسات هنری و هنرهای تجسمی، تصویرسازی و کارهای گرافیکی کرد و چندی بعد مشغول به تدریس در هنرستان هنرهای زیبا شد، و نخستین نمایشگاه آثار خود را در انجمن فرهنگی ایران و آمریکا در سال ۱۳۳۰ برگذار کرد.
سفر محسن وزیری مقدم به رم
محسن وزیری‌مقدم در سال ۱۳۲۷ به عنوان یکی از اولین دانش‌آموختگان دانشکده هنرهای زیبا تحصیلش را به پایان رساند و در مردادماه سال ۱۳۳۴ به ایتالیا سفر کرد و تا ۱۳۴۲ در رم زندگی کرد و به فعالیت هنری، تحصیل و آشنایی با هنر روز دنیا مشغول شد. اقامت در رم باعث شد آثارش حال و هوای نگارگری پیدا کند. او خود در این باره چنین گفته است؛ «یادمانده های دوران کودکی‌ام را که در ذهنم انباشته شده بود، بیرون کشیدم: مسجد، زن چادری، خانه های گلی، طاقچه و پنجره‌های رنگی روستایی، پشم ریسی و چهره‌های اسطوره‌ای همه این‌ها را با شیوه‌ای مابین مینیاتور و تصویر سازی آکادمیک به روی بوم انتقال دادم.»
او سال ۱۳۳۷ از آکادمی هنرهای زیبای رم فارغ‌التحصیل شد. پایان‌نامه تحصیلی او درباره موندریان و تأثیر او در هنر معاصر قرن بیستم بود.
زندگی‌نامه او به همراه مرور و تحلیلی بر مجموعه‌ای از آثارش در کتاب: پیشگامان هنر نوگرای ایران: محسن وزیری مقدم، به ک‍وش‍ش رویین پاکباز و یعقوب امدادیان با ه‍م‍ک‍اری ت‍وک‍ا م‍ل‍ک‍ی توسط موزه هنرهای معاصر تهران و مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی منتشر شده‌است.
مجموعه آثار مینیاتوری وزیری مقدم
نخستین آثار نقاشی او در دانشکده هنر ، نقش‌مایه‌هایی بود که او در کودکی در روستاهای بهبهان و خوزستان و … از نزدیک دیده بود. فضای سنتی ایران، مساجد و ساختمان‌های گنبد دار با مردمانی با لباس محلی طبیعت و گل و بوته ها و مناظر ایران آن روزگار که بعدها دست مایه آثار هنرمندان دیگری همچون ناصر اویسی و ژازه طباطبایی قرار گرفت.
مجموعه آثار فرمها و شکل‌ها
وزیری مقدم در سال سوم آکادمی در رم به پیشنهاد یکی از دوستانش در کلاس‌های شبانه نقاشی پروفسور شالویا شرکت کرد. حضور در آن کلاس‌ها دنیای تازه ای را پیش روی وزیری مقدم باز کرد و او را با هنر مدرن دنیا و مکتب اکسپرسیونیسم انتزاعی آشنا کرد. ماحصل این دوران مجموعه‌فرم ها و شکل‌ها بود. آثاری بسیار مدرن و به دور از ویژگی‌های آثار قبلی او. این آثار که در اواخر دهه سی شمسی خلق شدند دارای ترکیب رنگ‌هایی غنی و فرمها و شکل‌هایی کاملا انتزاعی و مدرن بودند. او هم زمان نیز آثاری را به بی‌ینال اول و دوم تهران فرستاد که به عنوان آثار برگزیده نمایشگاه انتخاب شد و جایزه بزرگ سلطنتی را دریافت کرد.
اما بیشتر شهرت محسن وزیری مقدم در سه مجموعه آثار نقاشی های شنی و هراس و پرواز و مجسمه های چوبی متحرک است. آثاری که در بازار های هنری نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است و موجب تحسین منتقدین هنری شده است.
نقاشی های شنی
وزیری مقدم در سال ۱۳۳۸ تحصیلش را در آکادمی رم به پایان رساند. پایان نامه او درباره موندریان و تأثیرش در هنر قرن بیستم و روش کار او از طبیعت گرایی تا آبستره بود. بورس او در این زمان قطع شد اما او در مدت اقامتش در رم توانسته بود ماشینی خریداری کند و با آن سفرهای زیادی به شهرهای مختلف ایتالیا، آلمان، هلند و دیدن موزه های آن ها انجام دهد.
او در این باره می‌گوید: «در این سال اتفاق تازه‌ای در کار من روی داد. همراه چند تن از دوستانم برای تفریح و شنا به کنار دریاچه آلبانو Albano که ساحل آن پوشیده از ماسه های سیاه است، رفته بودیم. من برای این که دوستانم را بخندانم، تنم را با استفاده از این شن ها سیاه کرده بودم. یک دفعه متوجه نکته ای شدم. به شیارهایی که توسط انگشتانم روی ماسه ها و روی تنم کشیده بودم توجه کردم. تضاد رنگی خطوط ماسه های سیاه و پوست روشن بدن، ایده های تازه ای در من بیدار کرد. در آن ها می شد حرکت، ریتم و فضا را یافت.
همان جا روی ماسه های کنار دریا، با انگشتانم شروع به کشیدن خطوط کردم. این خطوط مرا متوجه بازی های دوران کودکیم کرد. باز ذهنم به زمان های دورتری رفت. به رابطه ای که انسان همیشه با خاک داشته و به جوهر انسان که از خاک بوده است. کیسه ای از آن ماسه ها را پر کرده به خانه بردم. آن ها را کف اتاق ریختم و با حرکت انگشتانم شروع به بازی روی آن ها کردم. تکرار خطوط، ریتم، بافت، فضا و کنتراستی که با زمینه ی روشن پدید می آمد، برایم بسیار مجذوب کننده بود. از طرفی کار با انگشت و ماسه نیز نوعی گریز از مواد و مصالح رایج در نقاشی بود. ولی مشکل، امکان تثبیت ماسه ها بر روی بوم بود. مدت ها تلاش کردم تا بالاخره اسلوب کار را یافتم بدین ترتیب تعداد زیادی کار با این روش انجام دادم. از پروفسور توتی شالویا دعوت کردم کارهای مرا ببیند. بعد از دیدن کارها به من گفت: تو کاری کردی که کسی تا به حال انجام نداده و این تو را در مقام یک هنرمند قرار می دهد. او مرا پیش پروفسور جولیو کارلو آرگان G.C.Argan که هنرشناس برجسته ای بود فرستاد. ایشان هم کارهای مرا تأیید کردند و به من پیشنهاد دادند تا از آن ها نمایشگاهی بگذارم و او هم درباره آن ها نقد بنویسد. در همین رابطه با پروفسوری ژاپنی (نابویو. آ.ب NABUABEH) آشنا شدم»
شن‌‌نگاری یا ترکیب‌بندی‌های شنی از مهم‌ترین دوره‌های هنری محسن وزیری‌مقدم است. این مجموعه کارها، رویکرد منحصر به فردی در نقاشی انتزاعی ایران محسوب می‌شود که هنرمند با به‌کارگیری و ترکیب ماسه‌های قهوه‌‌ای، سیاه و روشن بر سطح بوم به آنها دست پیدا کرده است.
وزیری مقدم از اواخر دهه ۱۳۳۰ خورشیدی، نقاشی بازنمودی را کنار گذاشت و به پژوهش و تجربه استفاده از ماده، بافت و امکانات بیان تصویری با سطوح مختلف پرداخت. این نقاشیهای انتزاعی که با حرکت‌های سریع انجام ساخته شده‌اند، به شکل واضحی تأثیرهای جنبش هنر بی‌فرم (Art Informel) را نشان می‌دهند.
مرگ محسن وزیری مقدم
جمعه شانزدهم شهریورماه ۱۳۹۷، پس ازز یک دوره بیماری طولانی و بر اثرکهولت سن در ۹۴ سالگی، در خانه‌اش در رم از دنیا رفت.
جایگاه محسن وزیری مقدم در هنر مدرن ایران
وزیری مقدم از شاخص‌ترین نقاشان نوگرای ایران است که با رویکردی مدرنیستی و سبکی شخصی، آثاری بدیع و منحصر به فرد خلق کرده‌است. او در سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۵ ریاست دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران را بر عهده داشت. او تنها نقاش ایرانی است که موزه هنرهای مدرن نیویورک (MOMA) اثری از او را را بدون واسطه خریداری کرده‌است.
وزیری‌مقدم به ساخت مجسمه‌های چوبیِ مَفصلی و متحرک مشهور است و اولین بار آثاری ساخت که مخاطب می‌توانست در اثر هنری دخالت داشته باشد.
او از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۵ در دانشکده هنرهای تزئینی (دانشگاه هنر) و دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تعلیم هنر و تربیت دانشجویان مشغول بود.
از وزیری‌مقدم به خاطر از بین بردن شیوه‌های آموزشی قدیمی در هنرآموزی و منسوخ کردن شیوه کمال‌الملکی در دانشکده هنرهای زیبا به عنوان یکی از پیشگامان هنر مدرن ایران یاد می‌کنند. او آموزش دروسی مانند طراحی، نقاشی و چاپ دستی را برعهده داشت و برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ کلاس پایه و اصول طراحی را در دانشکده هنرهای زیبا تشکیل داد. او نسلی از هنرمندان ایرانی را تربیت کرد که بعدها تاثیر فراوانی در روند هنر معاصر گذاشتند. از مشهورترین شاگردان او می‌توان اصغر محمدی، غلامحسین نامی و محمدابراهیم جعفری را نام برد.
کتاب‌های تالیف شده توسط او در زمینه طراحی، از جمله کتاب شیوه طراحی که چاپ اول آن در سال ۱۳۶۰منتشر شد از آن پس به عنوان یکی از مهم‌ترین کتب درسی و پایه طراحی در ایران بوده‌است.
نمایشگاه‌های محسن وزیری مقدم
- نخستین نمایشگاه انفرادی؛ مجموعه‌ای از نقاشیهای نوگرایانه وزیری مقدم، انجمن ایران و آمریکا، ۱۳۳۱.
- بیست و نهمین بی‌ینال جهانی ونیز؛ با اثری به نام «شهر ایرانی»، ۱۳۳۷.
- نمایشگاه جمعی در برزیل (همزمان با جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل)، ژوئن ۲۰۱۴.
- نمایشگاه شهود رنگ؛ تهران، گالری خاک، ۱۳۹۳.
آثار مکتوب
- شیوه طراحی. جلد اول، تهران: سروش.
- طراحی. [کتاب درسی] سال اول و دوم هنرستان نظام قدیم. تهران: وزارت آموزش و پ‍رورش.
- راهنمای نقاشی.
- طراحی (۲). [کتاب درسی] نظام ج‍دی‍د آموزش م‍ت‍وس‍طه. تهران: وزارت آموزش و پ‍رورش.
- ان‍دی‍ش‍ه و کار پُل ک‍ل‍ی. ورن‍ر ه‍اف‍ت‍م‍ان. (مترجم: محسن وزیری‌مقدم). تهران: سروش.
- شیوه طراحی ۲. جلد دوم، تهران: سروش.
- چهارده گفتار درباره نقاشی، گرافیک و مجسمه‌سازی. تهران: نشر شهر.
- یادمانده‌ها. تهران: مشق هنر.
ارسال نظر