معرفی خانه ‌موزه مقدم خانه‌ای زیبا و تاریخی در قلب تهران + تصاویر

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: خانه احتساب‌الملک عمارتی بزرگ و مجلل در مرکز شهر تهران و یکی از یادگارهای تهران قدیم است که اکنون به موزه تبدیل شده‌است. این خانه در سال ۱۳۵۱ از سوی محسن مقدم پسر احتساب‌الملک به دانشگاه تهران اهدا شد و در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۲۹ در زمره یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه مقدم محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار و رئیس اداره احتسابیه تهران و وزیرمختار ایران در برن سوئیس بوده که بعدها در اختیار فرزندش، محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران قرار گرفت. احتساب الملک دارای دو پسر به نام‌های حسن و محسن بود که جهت ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» بر جا مانده است.

محسن به همراه همسر فرانسوی‌اش، سلما کویومجیان پس از اتمام تحصیلات و بازگشت به ایران در خانه پدری خود در تهران ساکن شد. او و سلما که رئیس کتابخانه موزه ملی ایران بود در کنار فعالیت‌های علمی، به گردآوری آثار و اشیاء فراوانی هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران پرداختند. او بسیاری از آثار ارزشمند جمع‌آوری‌شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی به نحو چشمگیری در گوشه‌گوشه این عمارت قدیمی نصب کرد و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و وافور و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مُهرها و اسناد تاریخی و غیره را با نظم و ترتیب خاصی در بخشی از خانه پدری به شکل موزه نگهداری نموده‌است.

محسن مقدم بنیان‌گذار خانه موزه مقدم که بود؟

محسن مقدم از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و استاد ممتاز این دانشگاه بود. نشان مشهور دانشگاه تهران را که او با الهام از تاریخ و فرهنگ کهن ایران طراحی کرده است هنوز هم بر سردر دانشگاه باقی است. او اولین ایرانی است که به توانست نشان لژیون دو نور با درجه «اوفیسیه» از طرف شارل دو گل رئیس‌جمهور فرانسه دریافت کند.

محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ از دنیا رفت و پس از مرگِ همسرش سلما، در سال ۱۳۶۹ مدیریت موزه مقدم زیر نظر مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.

معماری خانه موزه مقدم

از ویژگی‌های بارز خانه موزه مقدم همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در آن است، فضایی که با مساحتی برابر با 2117 مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است.

حیاط بیرونی خانه موزه مقدم

ضلع جنوبی

ساختمان بیرونی (تابستانی) که در ضلع جنوبی حیاط بیرونی واقع شده و متشکل از دو بخش است:

1- اتاق پیشخوان:

 این مکان در زمان حیات محسن مقدم به‌عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورداستفاده قرار می‌گرفته است. در حال حاضر در بخشی از این اتاق به معرفی استاد مقدم و فعالیت‌های کاری و علمی ایشان در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق‌خانه‌های قدیمی پرداخته شده است.

2- اتاق پذیرایی (سالن گاه‌نگاری):

این سالن محل کار، فعالیت‌های علمی و پذیرایی از مهمانان بوده است. در حال حاضر سعی بر آن شده که با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم، توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران در این سالن به نمایش گذارده شود که نشانگر فرهنگ‌های گوناگون، در دوره‌های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون: سفالینه‌ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه‌ها، شیشه‌ها، مهرها و اثر مهرها و اشیاء فلزی غیره.

حوض‌خانه: این زیرزمین در دوره مظفری (1324-1313 ه.ق) هم‌زمان با احداث خانه توسط احتساب الملک ـ پدر محسن مقدم ـ بنا شده است. تزئینات دیوارهای حوض‌خانه ـ توسط استاد محسن مقدم ـ از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم ه.ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد.

کارگاه (کتابخانه): این محل در حقیقت کارگاه (آتلیه) محسن مقدم بوده است که در سال 1337 ساخته شده است. در حال حاضر به‌منظور نگهداری از کتاب‌های دکتر مقدم و دیگر کتاب‌های مرتبط با باستان‌شناسی و هنر جهت استفاده پژوهشگران و عموم مردم، این محل تبدیل به کتابخانه شده است.

ضلع غربی خانه موزه مقدم

ساختمان اربابی (برج):

این ساختمان در زمان حیات دکتر محسن مقدم در سال 1345 ه.ش و با کمک دکتر ابوالقاسمی ـ یکی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران به شکل قلعه‌های قرون‌وسطی اروپا ساخته شده است. دکتر مقدم سعی بر این داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان بخش‌های مختلفی چون اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفال را دربرمی‌گیرد.

ایوان قاجار:

دکتر مقدم در ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی را بر پایه چند ستون و طاق ساخته است. این ایوان با استفاده از کاشی‌های دوران زندیه و قاجار مزین شده است. در وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می‌ریزد. استخر مذکور که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده است در سال 1335 در جریان سفر دکتر مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب‌نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگوبرداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا گردید.

ضلع شمالی خانه موزه مقدم

گلخانه:

در انتهای غربی ضلع شمالی خانه مقدم گلخانه‌ای مزین به کاشی‌های لعاب‌دار قدیمی و ازاره های سنگی حجاری‌شده زیبا با مضمون گل و گیاه ایجادشده است.

ضلع غربی خانه موزه مقدم

دیوار تجدد:

دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون‌ها با تزیینات کاشی و پایه ستون‌های حجاری‌شده مشابه پایه ستون‌های کاخ چهل‌ستون اصفهان از همدیگر جدا می‌شوند. دکتر مقدم این پایه ستون‌ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه به این محل انتقال داده است. دیوار تجدد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده است.

حوض ژاپنی:

دکتر مقدم و همسرشان در حیاط بیرونی باغچه و حوضی را با الهام از باغ‌های طراحی و اجرا کرده‌اند.

حیاط اندرونی خانه موزه مقدم

ساختمان شمالی:

در این ضلع حیاط ساختمانی واقع شده که شامل فضاهای زیر است:

زیرزمین: در دوران اولیه احداث خانه مقدم از این محل به‌عنوان حمام و انباری استفاده می‌شده است که در زمان حیات دکتر مقدم کارایی خود را از دست می‌دهد و تبدیل به یک انبار می‌شود. در حال حاضر این محل بازسازی و مرمت شده است و به‌عنوان گنجینه آثار تاریخی موزه مورداستفاده قرار می‌گیرد.

ایوان: این ایوان با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچ‌بری ایرانی و بر روی چهارستون با گچ‌بری کرنتی برپاشده است. این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل‌دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ نموده است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی‌های کوباچه (چندرنگ) صفوی، آینه‌کاری زندیه و قاجار و کاشی‌های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است.

اتاق قاجار (سالن زمستانی): دکتر مقدم این محل را با آثار ارزنده‌ای از دوران زندیه و قاجاریه چون طاقچه گچ‌بری زندیه از اصفهان، شومینه‌ای از قصر فیروزه ـ کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین‌شاه ـ و غیره تزئین نموده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذارده شده است.

اتاق نشیمن: این اتاق محل اصلی زندگی و به عبارتی اتاق نشیمن و زندگی دکتر محسن مقدم و همسرشان بوده است. تعدادی قلمدان، جعبه و گنجفه‌های (کارت‌های بازی) پاپیه ماشه و نیز نقاشی‌هایی که توسط دکتر مقدم کشیده شده به نمایش درآمده است.

ضلع شرقی خانه موزه مقدم

 این ضلع شامل یک دیوار محوطه است. آن‌گونه که عکس‌های قدیمی موزه مقدم نشان می‌دهند، دکتر مقدم این دیوار را در مراحل مختلف با کاشی‌ها و ظروف قاجاری آراسته و در وسط این دیوار نیز به زیبایی، طاق‌نمایی طراحی و اجرا شده است.

حیاط: این حیاط توسط دکتر مقدم و همسرشان با الهام از طرح فرش‌های دوران صفوی و قاجار با محوریت حوض در وسط و باغچه‌های پیرامونی طراحی شده است.

حیاط سرایداری (بخش اداری)

از این حیاط در ابتدا به‌عنوان مطبخ و محل سکونت مستخدمین و سرایداران استفاده می‌شده است. این بخش از موزه که در قسمت جنوب شرقی آن واقع شده، به علت فرسودگی بیش‌ازحد با اندکی تغییر، مرمت و بازسازی، در حال حاضر به‌عنوان بخش اداری موزه مورداستفاده قرار می‌گیرد.

محل خانه موزه مقدم

عمارت خانه مقدم در تهران، در ضلع شمالی خیابان امام خمینی (سپه)، خیابان شیخ هادی واقع شده است.

دسترسی و ساعات فعالیت باغ‌موزه مقدم

اگر قصد رفتن با مترو به این موزه را دارید می‌توانید از ایستگاه‌های حسن‌آباد و دانشگاه امام علی (ع) استفاده کنید. این موزه بین این دو ایستگاه مترو قرار دارد و با حدود پنج دقیقه پیاده‌روی در خیابان امام خمینی از ایستگاه حسن‌آباد به سمت غرب یا از ایستگاه دانشگاه امام علی (ع) به سمت شرق به آنجا می‌رسید. همچنین با استفاده از اتوبوس‌های مسیر راه‌آهن - پارک‌وی یا راه‌آهن - تجریش و پیاده شده در ایستگاه البرز (تقاطع خیابان ولیعصر و امام خمینی) و پیاده‌روی کوتاه به سمت شرق در خیابان امام خمینی، می‌توانید به این موزه دسترسی داشته باشید.

ورودی این مجموعه ۳۰۰۰ تومان است که با ارائه کارت دانشجویی می‌توانید از تخفیف بهره‌مند شوید. موزه مقدم همه‌روزه به‌جز شنبه‌ها و ایام سوگواری از ساعت ۹ صبح تا ۱۷:۱۵ عصر میزبان شماست.