ادلب گرهی ناخواسته میان ترکیه و روسیه 

 مستقل آنلاین، قدیر گلکاریان، استاد دانشگاه/

تحولات انجام گرفته در منطقه ادلب سوریه باعث شده که هوای مه‌آلودی سپهر روابط سیاسی و استراتژیک روسیه با ترکیه را در بر بگیرد. اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در نشست حزب عدالت و توسعه با ذکر اینکه تعدادی از نیروهای نظامی آن کشور در ادلب به وسیله نیروهای نظامی سوریه کشته شده‌اند، از آغاز حمله عنقریب به سوریه خبر داد. لیکن پیرو این اظهار نظر واکنش سریعی از سوی کرملین نشان داده شد و دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین ابراز داشت که اگر ترکیه دست به چنین کاری بزند، سناریوی بسیار نابخردانه‌ای را آغاز خواهد کرد و روسیه با تمام توان مخالف اقدام نظامی ترکیه علیه ارتش سوریه است. گفتنی است که در آغاز هفته گذشته هیئت‌های کارشناسی جهت رایزنی برای حل تنش میان ترکیه و روسیه بر سر ادلب به نتیجه ملموسی نایل نیامده و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرد که سوریه بر اساس توافقاتی که پیشتر در تصمیم‌گیریهای لازم در مذاکرات آستانه و سوچی انجام گرفته بود، عمل کرده است. وی همچنین در این رابطه افزوده است که روسیه و نیروهای نظامی سوریه برای مقابله با تهاجم نیروهای معارض و تروریستی و نیروهای حامی آن‌ها به ستیز خواهند پرداخت. همین اظهار نظر نشان می‌دهد که روسیه به هیچ عنوان در برابر ترکیه و تهدیدات آن گامی برای رفع تنش برنداشته و تمایلی به مذاکره بر سر آن ندارد و از موضع‌گیری دولت سوریه در حفظ تمامیت ارضی دفاع می‌کند. ترکیه هم اینک در دو جبهه با روسیه دچار تنش است. علاوه بر جبهه سوریه، در لیبی هم با روسیه بر سر حمایت مسکو از ژنرال حفتر، رهبر گروه مخالف دولت وفاق ملی لیبی اختلاف نظر دارد. در حالی که اردوغان مدعی است اعزام نیروهای نظامی و تسلیحاتی به دولت فائز السراج که دولتی مورد تأیید سازمان ملل است، اقدامی شایسته است و از دولتی قانونی حمایت می‌کند. از سوی دیگر در موضعی متفاوت و مغایر با این رفتار، در برابر دولت بشار اسد که مورد تأیید سازمان ملل است، دست به اقدام نظامی می‌زند و از عملکرد دولت سوریه در پاکسازی ادلب از وجود گروه‌های تروریستی انتقاد کرده و حضور نظامی خود را افزایش می‌دهد. همین تضاد در رویکرد ترکیه موجب شده است که برخی اقدام نظامی ترکیه در شمال سوریه و به ویژه ادلب را اشغال‌گری قلمداد نمایند. گفتنی است که ترس ترکیه از روند کنونی آشوب‌ها و نبرد در ادلب آن است که بیش از یک میلیون نفر به سمت مرزهای ترکیه در همجواری استان هاتای هجوم خواهند آورد. ترکیه هم اینک میزبان ۳/۵ میلیون آواره سوری است. اما آنچه معلوم است اینکه، ادلب آخرین پایگاه نیروهای تروریستی بود که با تفاهم سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه در مذاکرات آستانه مقرر شده بود که با احداث نقاط دیده‌بانی تحت کنترل ترکیه و همچنین ایجاد شرایط آتش‌بس، به تدریج نیروهای تروریستی از ادلب خارج گردند و حاکمیت آن با حمایت و راهبری روسیه به دولت بشار اسد سپرده شود. اما با گذشت چندین ماه از این تصمیم‌گیری، نه تنها نیروهای تروریستی از منطقه خارج نشده‌اند، بلکه آنجا را منطقه‌ای امن برای اقدامات ایذایی و تهاجمی خود در نظر گرفته و بنابه ادعای کرملین، دولت ترکیه اقدامی بهینه در این زمینه فراهم نساخته و دولت بشار اسد لاجرم به پاکسازی منطقه دست زده است و در این راستا هم حمایت لازم را از دمشق به عمل خواهد آورد. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که ترکیه قصد دارد رادیکال‌های موجود در ادلب را مهار کرده و تحت کنترل خود به تغییرات راهبردی دست بزند و از آن‌ها استفاده کند. به طوری که خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در هشداری اذعان داشته است که ترکیه با ارسال نیروهای مضاعف نظامی به ادلب، سعی در جلوگیری از پیشرفت ارتش سوریه در منطقه داشته و در عین حال آنکارا می‌خواهد برای حفظ آتش بس و تأمین شرایط آن از اقدام نظامی بهره بگیرد. این اظهارنظر زمانی بیان شد که آمریکا از تصمیم ترکیه در افزایش نیروهای نظامی اعزامی به ادلب حمایت کرده و ترکیه نیز خواستار حمایت نیروهای ناتو شد و دبیرکل سازمان ناتو هم حمایت لازم نیروهای مذکور را از ترکیه به عنوان عضو ناتو در برابر ارتش سوریه بیان داشت. اظهار نظرهای یاد شده نشان می‌دهد که ترکیه اکنون به پشتوانه سیاسی و شاید نظامی ناتو و آمریکا قصد ندارد به این زودی از شمال سوریه خارج شود. در چنین شرایطی زمین بازی میدانی برای مقابله بین نیروی نظامی ترکیه و نیروهای غرب در برابر روسیه و دیگر متفقین دولت بشار اسد اعم از ایران، عراق و لبنان مهیاتر شده است که چنین شرایطی علاوه بر آنکه به مذاق ایالات متحده خوشتر خواهد آمد؛ در عین حال کنترل اوضاع در زمین بازی دشوارتر خواهد شد. از این رو درخواست ایران برای نشست سه جانبه سران روسیه، ترکیه و ایران در هفته‌های آتی در تهران بسیار مفید و در عین حال مانع از بروز شرایط خلاء برای حضور سایر بازیگران در منطقه می‌تواند باشد. فراموش نشود که ایالات متحده مصرانه در صدد جلب نظر آنکارا به سمت خود و ایجاد فضای تنش‌آلود میان ترکیه با روسیه و بالاخص ایران است. آنچه مسلم است اینکه، ترکیه فعلاً در برابر روسیه محتاطانه عمل می‌کند و تماس‌های انجام گرفته در هفته گذشته و همچنین تمایل آنکارا به نشست سه جانبه نشان از رویکرد مثبت برای کاهش خطر رویارویی است. اما روسیه نیز با توجه به تجربیات گذشته می‌داند که سپردن کنترل ادلب به دست نیروهای ترکیه امری خوش‌بینانه خواهد بود. زیرا ترکیه در ماجرای عفرین ضمن دریافت پیام انعطاف پذیر مسکو، از موضع خود عقب‌نشینی نکرده و اکنون نه تنها منطقه را خالی نمی‌کند که سیستم آموزشی به زبان ترکی و انجام معاملات به لیر ترکیه را در منطقه تحت کنترل خود مدیریت می‌کند. بر همین اساس دولت بشار اسد نیز ادعای ترکیه در راستای حمایت از تمامیت ارضی سوریه را گزافه گویی دانسته و مصمم است مناطق ناامن و باقیمانده را به نحو ممکن از نیروهای معارض و کشورهای اشغالگر خارج سازد.