روز کوروش گرامی باد

امید جهانشاهی 

روزنامه نگار

در دیرزمانی دور، هر آبادی بزرگی را شاهی بود و حکومتی و آئینی و معبدی برای پرستش خدایی. و هر شاهی سپاهی داشت و جنگ و تجاوز و به یغما بردن اموال یکدیگر شیوه معمول بود. سپاه پیروز معابد را تخریب و شاه و آیین و خدایان را تحقیر می‌کرد و مردمان سرزمین شکست خورده را به مناطق مورد نظر خود کوچ اجباری می‌داد و به بردگی و اسارت می‌برد. امروز آن‌ها را به اصطلاح دولت- شهر می‌گویند.  

کوروش بزرگمردی از منطقه انشان بود که حدوداً منطقه استان فارس امروزی است. پدران او برای چند نسل شاه انشان بودند. داستان کودکی و بزرگ شدن او نزد پدرش کموجیه اول و ماندانا مادرش، بسیار جذاب و خواندنی است و نمی‌توان در مجال این یادداشت آنرا مرور کرد اما به جد پیشنهاد می‌کنم حتماً جستجو و مطالعه کنید.   

کوروش در سرزمین حاصلخیز انشان بالید و سرداری دلاور شد و از پارسیان سپاهی فراهم ساخت و همه این دولت شهرها را یکی پس از دیگری تسخیر کرد. اول به سراغ ماد رفت که یکی از باشکوه‌ترین و دیرپاترین آن‌ها بود و بعد یکی پس از دیگری را تسخیر کرد: هیرکانی، پارت، هریو یا هرات، مرو، بلخ، هگمتانه، اکباتان، خوارزم، زرنگ یا زرنگیانا (سیستان) تا مناطقی در شمال غربی هند. سپاه او از نظر سرعت و دامنه تحرک در جهان باستان بی‌مانند بوده است.

این همه فتح و ظفر به شانس نبوده است. کوروش هم دلیر و شجاع بود و هم در فنون رزم‌آرایی و استراتژی‌های نظامی نابغه بود.

داستان جنگ‌های کوروش هم خواندنی است و مجالی فراخ می‌طلبد. در فتح شهر سارد در منطقه لیدی، برای مواجهه با اسب‌های سواره نظام سپاه سارد، از شترها در پیشاپیش سپاهش چنان استفاده کرد تا اسب‌ها رم کنند. 

برخلاف رسم زمانه، کوروش شاه شکست خورده لیدی یعنی کروزوس یا همان قارون را نکشت و تحقیر هم نکرد و او تا پایان عمر تحت حمایت کوروش زندگی خوبی داشت و این مردانگی رسم کوروش و در تاریخ باستان بی‌سابقه بود؛ و باز برخلاف معمول آن دولت‌ شهرهای باستان، مردمان را به بردگی نبرد و کوچ اجباری نداد. 

در آخرین فتح یعنی دولت- شهر بابل، که آبادترین منطقه غرب آسیا به شمار می‌رفت؛ یهودیانی که پادشاه بابل پس از پیروزی در مناطق اورشلیم و سوریه امروزی به بابل کوچ اجباری داده بودند و به اسارت گرفته بودند را آزاد کرد و همچنین اموالی که در فتح اورشلیم از آن‌ها به غنیمت گرفته شده بود را مسترد کرد. از این رو، یهودیان نگاه خوبی به او دارند و او را شبان یهودیان نامیدند.  

کوروش در همه این فتح و ظفرها هیچ معبدی را خراب نکرد و حرمت آئین‌های مختلف را پاس داشت. منشور معروف کوروش را یکی از نخستین اسناد در تاریخ بشر می‌شناسند که حاکی از رفتار بشردوستانه است.  

با کوروش، دوران دولت‌ـ شهرهای مختلف و پراکنده پایان یافت و او حکومت بزرگ و سراسری همخامنشیان را بنیان گذاشت که ریشه و دیرینه ایران زمین است. در واقع او برای اول بار در تاریخ، ایران‌زمین را بنا نهاد و بنیان گذاشت.

با شکل‌گیری حکومتی سراسری در ایران زمین، جنگ‌ها و غارت‌ها و کوچ‌های اجباری پایان یافت و راه‌ها توسعه یافتند و ارتباطات گسترش یافتند. دولت‌- شهرها از تجربه هم آموختند، تجارت رونق یافت. 

حکومت سراسری هخامنشیان از تجربه همان دولت‌- شهرها و نظام دیوانی و سازمان مالیاتی و نظام دستمزد و ... با استفاده از تجربه دولت‌شهرها (به‌ویژه ماد و بابل و لیدی که به سامان‌تر از بقیه بودند) ایجاد شد. در دوران هخامنشیان کشاورزی بسیار توسعه یافت و مهمترین و بزرگترین منبع درآمد حکومت هخامنشیان از مالیات بر زمین تامین می‌شد. ابداع‌ها و ابتکارات زیادی در دوران هخامنشیان در تاریخ ثبت شده است که حاکی از یک جهش تاریخی در آن دوران است. برای مثال حفر قنات ابتکار ایرانیان در دوران هخامنشی بود. قنات کیخسرو که امروزه به نام قنات گناباد خراسان می‌شناسند و با بیش از ۴۷۰ حلقه چاه و ۳۳ کیلومتر طول، شاهکاری در مهندسی است و ثبت جهانی شده است. این قنات حدود ۲۵۰۰ سال پیش به دستور کیخسرو از پادشاهان هخامنشی ساخته شد. 

روز کوروش کبیر، بنیان‌گذار سرزمین بزرگ ایران زمین، گرامی باد.