اهدای تخمک و جنین، روشی پیچیده اما کارآمد در درمان ناباروری

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا، اهدای تخمک و جنین را از روش‌های پیشرفتۀ درمان ناباروری اعلام کرد و گفت: از روش اهدای تخمک در مواردی استفاده می‌شود که به هر دلیلی نتوان از زن گامت یا تخمک مناسب برای آی وی اف یا میکرواینجکشن یعنی لقاح آزمایشگاهی، به دست آورد.

دکتر فرهاد یغمایی اظهار داشت: این دلایل می‌تواند شامل بالا بودن سن مادر، نارسایی تخمدان، سابقۀ جراحی در تخمدان و شیمی درمانی باشد. همچنین، در مواردی تخمک سالم به نظر می‌رسد اما زن با شکست مکرر درمان ناباروری یا سقط مکرر مواجه می‌شود. در این موارد هم روش اهدای تخمک پیشنهاد می‌شود. در موارد اندکی نیز که خطر انتقال بیماری‌های ژنتیکی از طریق تخمک وجود دارد، تنها راه تولد فرزند سالم، استفاده از تخمک اهدایی است.

وی با اشاره به اهمیت عامل سن در باروری زنان، یادآور شد: این یک واقعیت طبیعی و بیولوژیک است که با افزایش سن زنان، ذخیره تخمدان‌ها و کیفیت تخمک‌ها رو به کاهش می‌رود. بنابراین، وقتی سن ازدواج و فرزندآوری بالا می‌رود، این احتمال که زن نتواند با تخمک خودش باردار شود، افزایش می‌یابد.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا دربارۀ شرایط اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان تخمک و جنین اهدایی توضیح داد: از سال ۱۳۸۲ قانون مترقی اهدای تخمک و جنین و آیین‌نامه اجرایی آن ابلاغ شده است. در این آیین‌نامه به شرط «سلامت متعارف» اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان اشاره شده، اما به جزئیات آن پرداخته نشده و در واقع، احراز آن به مراکز درمان ناباروری مجاز، محول شده است. در مرکز ابن‌سینا نیز یک پروتکل جامع در این خصوص تدوین شده است که طبق آن ما سلامت متعارف را در دو شاخۀ کلی پزشکی و روانی- اجتماعی ارزیابی می‌کنیم.

یغمایی با اشاره به شرط سنی برای اهدای تخمک و جنین افزود: برای اهدای جنین، سن زن باید بین ۲۰ تا ۳۴ سال و سن مرد باید حداکثر ۴۰ سال باشد. البته در مواردی تا ۴۵ سال نیز پذیرفته می‌شود. در مورد اهدای تخمک نیز، سن اهداکننده باید بین ۲۰ تا ۳۴ سال باشد. زیرا از سن ۳۵ سالگی ذخیرۀ تخمدانی و کیفیت تخمک رو به افول می‌رود.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا دربارۀ روابط والدین دریافت‌کنندۀ تخمک و جنین اهدایی با فرزند حاصل از اهدا گفت: در گذشته نگرانی‌هایی در این زمینه وجود داشت که مثلاً والدین به دلیل نبود رابطۀ ژنتیکی، نتوانند ارتباط عاطفی لازم را با فرزند برقرار کنند یا به دلیل مراحل دشواری که برای داشتن فرزند از سر گذرانده‌اند، با توجه و محبت بیش از حد باعث بروز اختلالات شخصیتی و روانی در فرزند شوند. اما نتایج مطالعات گستردۀ متعددی که به‌تازگی در این زمینه منتشر شده‌اند، نشان می‌دهد که رابطۀ والدین و فرزند حاصل از اهدا همانند روابط والدین و فرزندان بیولوژیک و حتی بهتر از آن است.

یغمایی دربارۀ امکان استفاده از تعیین جنسیت در درمان ناباروری به روش اهدا گفت: تعیین جنسیت به کمک تکنیک‌های پیشرفتۀ ژنتیکی، یعنی پی جی دی یا تشخیص ژنتیکی لانه‌گزینی که در مرکز ابن‌سینا نیز ارائه می‌شود، از جمله دستاوردهای چالش‌برانگیز پزشکی است.

وی افزود: یکی از این چالش‌ها مسئلۀ تبعیض جنسیتی است. در فرهنگ ما و برخی فرهنگ‌های دیگر تمایل به داشتن فرزند با جنسیت خاص بیشتر است. حال آیا ما با ارائۀ این خدمت به این تبعیض جنسیتی دامن نمی‌زنیم؟ چالش دیگر، مسئلۀ توازن و تعادل جنسیتی جمعیت است. در فرهنگی که بیشتر تمایل به داشتن فرزند پسر یا فرزند دختر دارد، ارائۀ بی‌ضابطۀ این خدمت در درازمدت تعادل جنسیتی جمعیت را بر هم نخواهد زد؟ به دلیل همین نگرانی‌ها برخی کشورها از اساس این روش را غیرقانونی اعلام کرده‌اند.

مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین ابن‌سینا ادامه داد: اگرچه در کشور ما این خدمت منع قانونی ندارد، ما به‌طور خاص در اهدا، از تعیین جنسیت استفاده نمی‌کنیم و دلیل آن رعایت مصالح دریافت‌کنندگان تخمک و جنین اهدایی است. زیرا به دلایلی از جمله بالا بودن سن اغلب دریافت‌کنندگان، هزینه‌بر بودن این روش درمان و طولانی بودن روند آن، معمولاً زوج‌ها یک بار و برای یک فرزند از این روش استفاده می‌کنند. اگر ما بخواهیم از همان تعداد محدود جنین اهدایی، دست به انتخاب جنسیت هم بزنیم، شانس موفقیت کاهش خواهد یافت.  

یغمایی در پایان یادآور شد: باور نادرستی دربارۀ اهدای تخمک و جنین وجود دارد که به دلایلی مثل این که تخمک‌ها و جنین‌های اهدایی، فریزشده‌ یا منجمد هستند یا تخمک‌ها و جنین‌های مازاد زوج‌های دیگرند، شانس موفقیت درمان در این روش کم است. در حالی که میزان موفقیت درمان به روش اهدا، که با استفاده از تکنیک آی وی اف انجام می‌شود، کاملاً به کیفیت کار مرکز ارائه‌کننده این درمان بستگی دارد. اگر مرکز درمان ناباروری در انتخاب جنین، روند انجماد و ذوب جنین و انتقال جنین، دقت و تجربه کافی داشته باشد و تمام مراحل درمان توسط متخصصان زبده و توانمند انجام شود، شانس موفقیت درمان به روش اهدا حتی بیش از آی وی اف معمولی خواهد بود، چنانکه آمارهای مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز تأییدکننده همین نکته است و نرخ موفقیت درمان در کلینیک درمان‌های جایگزین بالاتر از دیگر بخش‌ها است.