برجام از بین رفتنی نیست و توافق بدست خواهد آمد

امیرحسین جعفری

خبر آمد که مذاکرات وین متوقف شد؛ خبری چندوجهی با اظهار نظراتی متناقض از شکست قطعی مذاکرات تا یک قدم به پیروزی که دو قطب متضاد تحلیل این خبرند. از سوی دیگر گویا جنگ اوکراین به میز مذاکره وین نیز کشیده شده است و برخی معتقدند عامل خارجی که متهم به توقف مذاکرات است امتیازگیری روسیه از آمریکاست.

به جهت بررسی توقف مذاکرات وین و تاثیر جنگ اوکراین بر آن؛ گفتگو کردیم با محمدحسین بهشتی‌پور، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل که مشروح آن را می‌خوانیم:

 توقف مذاکرات وین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا صحنه به سود ایران خواهد بود یا واقعا مذاکرات شکست خورد؟

اگر خاطرتان باشد من از آغاز برجام و بعد از اینکه به کما رفت و بعد از خارج شدن آن از شما بر این نظر پافشاری کردم که برجام از بین رفتنی نیست و توافق بدست خواهد آمد.

این توافق بر اساس منافع متقابل کشورهای مختلف بوده و کشورهایی که نفع دارند دنبال این هستند که به توافق برسند، منتهی در هر مرحله مشکلاتی پیش می‌آید که روند را کند می‌کند اما متوقف نمی‌شود.

بنظر من شکستی برای برجام متصور نیست. استدلال من نیز بر این پایه است که تمام طرفین منافعشان در بودن برجام است منتهی ایران و آمریکا فعلا چانه‌زنی می‌کنند برای اینکه حداکثر منافع ممکن را بدست بیاورند و حداقل امتیاز را بدهند، اینکه چقدر موفق شوند مشخص نیست.

ضمن اینکه درخواست اخیر روسیه موضوعی است که گفته می‌شود این هم بر مشکلات قبلی اضافه شده، اما با توجه به اینکه طرف اصلی ایران و آمریکا هستند بعید می‌دانم درخواست روسیه مانعی جدی ایجاد کند. اگر ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها به توافق برسند دیگر طرفین تسهیل‌گر هستند تا تعیین کننده روند آینده!

با توجه به اینکه روسیه نقش واسطه‌گری برای ایران و آمریکا دارد آیا ممکن است در شرایط فعلی با کارت ایران در مقابل آمریکا بازی کرده باشد و عامل متوقف شدن مذاکرات گردد؟

اولا این حرف دقیق نیست اگرچه در رسانه‌ها مطرح می‌شود. اما روسیه واسطه ما با آمریکا نیست واسطه ما با آمریکا اتحادیه اروپاست یعنی آقای بورل و دیگران که رابط ایران و آمریکا هستند در این مذاکرات نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کنند.

البته ایران در قالب ۱+۴ مذاکره می‌کند و این یعنی روسیه، چین، آلمان، فرانسه و انگلیس بنابراین این حرف که گفته می‌شود روسیه از طرف ایران مذاکره می‌کند یک سری مطالب اغراق آمیز در میان جریانات سیاسی‌ است که می‌خواهند دولت را به نوکری روسیه متهم کنند و بگویند دولت دست روسیه است.

همانطور که قبلی‌ها دولت آقای روحانی را به آمریکایی بودن متهم می‌کردند. واقعا این حرف‌ها هم آن موقع و هم امروز دروغ است.

بنظر می‌رسد که ایران سیاست خودش را دنبال می‌کند البته امیدوار است که پشتیبانی روسیه و چین را داشته باشد. اما این فقط یک امید است آن‌ها با طرف آمریکا و انگلیس و فرانسه و آلمان هماهنگ‌تر هستند تا با ایران. بنابراین اینکه فکر کنیم روسیه بخاطر اختلافات با آمریکا طرف ایران را می‌گیرد یک اشتباه محاسباتی است.

من بارها گفته‌ام ما یک تجربه تاریخی در دوره مشروطیت داریم که عده‌ای طرفدار روسیه بودند عده‌ای نیز طرفدار انگلیس و کار کشور پیش نمی‌رفت چون همه چشم امید داشتند که مشکلات از طرف خارجی‌ها حل شود و سپس آمریکا آرام آرام از اواخر حکومت رضاخان وارد سیاست ایران شد.

یک عده‌ای که اگر اسم آن‌ها را بگویم تعجب می‌کنید در همان موقع می‌گفتند با اتکا به آمریکا می‌توان نفوذ روسیه و انگلیس را در کشور کم کنیم و طرفدار این شدند که ما با آمریکا رابطه برقرار کنیم، یک عده‌ای هم همان زمان به فرانسه توجه داشتند. من می‌خواهم بگویم مردمی که اتکایشان به قدرت خارجی باشد اصولا اسیر بازی‌های قدرت‌های بزرگ خواهند شد و سرنوشتشان دست قدرت‌های بزرگ خواهد افتاد.

مثل اوکراین که سرنوشتش دست روسیه و آمریکا افتاده است و صحنه منازعات روسیه و آمریکا در اوکراین است. همین وضعیت در افغانستان و عراق و دیگر کشورها هم اتفاق افتاده است.

سرنوشت افغانستان به دست قدرت‌های بزرگ افتاد چون اتکا به دولت خود نداشتند. مردمی موفق هستند که حکومتشان به پشتیبانی مردم کشور پیش برود، یعنی فقط و فقط مردم یک کشور هستند که کمک دولت هستند قدرت‌های خارجی هم زمانیکه منفعت داشته باشند با ما همکاری می‌کنند و زمانی هم که منفعت نداشته باشند راحت ما را می‌فروشند فرقی نمی‌کند آن کشور روسیه یا چین یا آمریکا باشد.

ما باید اصل را به پشتیبانی ملت ایران بگذاریم و با دنیا تعامل داشته باشیم اتکا به خودمان نیز به این معنا نیست که در کشور را ببندیم.

این روزها کشورهایی توسعه پیدا می‌کنند که بر اساس منافع ملی‌شان با کشورهای دیگر تعامل می‌کنند. ما یک عمر سیاست تقابلی را پیش گرفتیم مدتی هم سیاست تعاملی را پیش ببریم، البته برخی ممکن است بگویند در برجام سیاست تعاملی را پیش گرفتیم اما برجام فقط بخشی از سیاست تعاملی بود ما باید در سیاست داخلی و خارجی و همه جانبه تعامل داشته باشیم.

در هر صورت من فکر می‌کنم این اصل را نباید فراموش کنیم که باید روی پشتیبانی ملت خودمان تکیه کنیم. اینکه فکر کنیم قدرت‌های خارجی در بزنگاه‌های تاریخی می‌توانند به ما کمک کنند اینطور نیست از زمان مشروطیت نیز ثابت شده است که زمانی‌که منفعتی داشته باشند از ما می گذرند. گذشته چراغ راه آینده است ...

 در این شرایط که جنگ اوکراین می‌تواند بازارهای انرژی در اروپا را تحت تاثیر قرار دهد و بحران انرژی را در غرب ایجاد کند؛ آیا ایران می‌تواند از این فرصت برای امتیاز‌گیری از غرب در مذاکرات استفاده کند؟

این حرف دو اشکال مبنایی دارد؛ واقعیت این است که کشورها فرصت‌هایشان را باید در صلح و امنیت دیگران جستجو کنند، بیچاره ملت‌هایی که فرصت‌هایشان را در جنگ‌های دیگران جستجو می‌کنند البته از نظر عملگراها هیچ اشکالی ندارد که شما در جنگ‌ها بدنبال فرصت‌ها بگردید اما از نظر رئالیست واقعی در سیاست خارجی ما باید دنبال استقرار صلح و امنیت باشیم تا فرصت‌های پیدا را جستجو کنیم.

اما این فرصت کنونی موقتی است و نباید فریب بخوریم که هر چقدر جنگ اوکراین ادامه داشته باشد خوب است و نفت گران می‌شود این تصور غلط است، ما باید به استقرار صلح و امنیت در اوکراین عمل کنیم تا نگاهمان بلندنگر باشد.

ما برای اینکه بتوانیم صنایع نفت و گاز را اجرایی‌تر کنیم به ۵ سال زمان نیاز داریم و باید در ایجاد خطوط گاز ایران به اروپا و روی چاه‌های نفت سرمایه‌گذاری شود.

صنایع مربوط به های‌تک و استخراج گاز از زیر آب، صنایع بسیار پیشرفته‌ای می‌خواهد که شرکت‌های خیلی بزرگ مثل آرامکو و بریتیش پترولیوم این صنایع پیشرفته را دارند و زمانی با ما کار می‌کنند که در ۵ سال آینده مشکلی نداشته باشند.

چون این سرمایه‌گذاری‌ها در بلندمدت نتیجه می‌دهد بنابراین می‌خواهم بگویم این فرصتی که الان بحث آن می‌شود را، نباید این فرصت‌ها را در جنگ‌ها دنبال کنیم و بدانیم سرمایه‌گذاری زمان می‌برد.

 نکته آخر چه باید کرد؟

الان بهترین کار این است که مذاکرات مستقیم با آمریکا انجام دهیم و گیر اصلی ما نیز با آمریکاست من نمی‌دانم چرا برخی از مذاکره مستقیم با آمریکا هراس دارند.

برخی نیز می‌گویند مذاکره کردیم به نتیجه نرسیدیم در حالیکه سال‌ها مذاکره بهتر از یک ساعت جنگ است. تا زمانی‌ که تحریم‌ها ادامه پیدا کند روز به روز از جیب ملت ایران ضرر بیشتری می‌دهیم، هر چه سریعتر به این نتیجه برسیم ضرر کمتری می‌دهیم.

یکی از راه‌های سریعتر توافق گفتگوی مستقیم با آمریکاست حتی اگر به نتیجه نرسیم، البته بنظر من که می‌رسیم اما اگر نتیجه‌ای هم نداد بهتر از مذاکرات غیرمستقیم است که روند مذاکرات را طولانی می‌کند.