یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، به معنای اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود ٢ هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند، اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده ‌اند.

طبق گزارش‌ها، ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ آسیایی شناخته شده است، از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند.

در زمان حاضر یوزپلنگ آسیایی، ایران و بخش‌هایی از استان سمنان را خانه امن خود یافته و اکنون متخصصان بومی در سایت تکثیر در اسارت و ارتقای امنیت پارک ملی توران تغییر سرنوشت یوزپلنگ از خطر انقراض را دنبال می‌کنند.

معاون رییس جمهوی و رییس سازمان حفاظت محیط‌ زیست پیشتر در سفر به استان سمنان در بهار ۱۴۰۲ گفته بود: سایت تکثیر بین‌المللی به عنوان محور زیست و تردد یوزپلنگ و گورخر دارای اهمیت است و این ظرفیت در استان سمنان وجود دارد و ایجاد سایت بین‌المللی تکثیر یوزپلنگ در منطقه حفاظت‌شده توران با توجه به ظرفیت استان سمنان پیگیری می‌شود.

منطقه توران یا خار توران یکی از سه منطقه حفاظت شده ایران با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار، خاستگاه زیست یوزپلنگ ایرانی به شمار می‌رود که در شاهرود در شرق استان سمنان قرار دارد.

بهرامعلی ظاهری مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: یوزپلنگ‌های ایران، فیروز، توران، آذر و دلبر در سایت تکثیر واقع در پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان دارای حال عمومی مساعد هستند.

وی ادامه داد: یوزپلنگ «دلبر» بیش از ۱۴ سال سن دارد و به کهولت سن رسیده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان درباره برخی گمانه‌زنی‌ها در زمینه ایجاد سایت تکثیر دوم یوزپلنگ آسیایی در ایران، گفت: اگر تکثیر در اسارت یوزپلنگ در پارک ملی توران موفق باشد، سازمان حفاظت محیط زیست درباره ایجاد سایت دیگر با جابه جایی آذر و توران تصمیم خواهد شد.

یازدهم آذر ۱۴۰۱، ۲ توله یوزپلنگ تازه متولد شده (بین ۱۸ تا ۲۰ روزه) توسط یک چوپان در منطقه توران در شهرستان شاهرود در شرق استان سمنان پیدا و زنده‌گیری شدند.

عوامل اداره کل حفاظت محیط زیست پس از اطلاع از موضوع، توله‌ها را به سرعت به محل زنده‌گیری برگرداندند تا شاید مادرشان پیدا شود، اما این اتفاق رخ نداد و به علت سردی هوا، توله‌ها به پاسگاه محیط‌بانی برگردانده و هفته گذشته این ۲ یوزپلنگ ماده، پس از ۱۰ هفتگی و تزریق واکسن برای ارتقای ایمنی در مقابل بیماری‌های تنفسی و گوارشی و تغییر الگوی غذایی و گوشت‌خوار شدن، به مرکز تکثیر در اسارت پارک ملی توران منتقل شدند تا با طی بقیه مراحل رشد، امیدها برای زادآوری و رفع خطر انقراض این گونه ارزشمند بیش از گذشته قوت بگیرد.

پرورش و مراقبت از یوزپلنگ‌های ماده «توران» و «آذر» از روزهای نخست تولد، بر تجربه متخصصان بومی افزود و آنها را برای تولد و نگهداری دیگر یوزپلنگ‌های در اسارت آماده‌تر کرده است و هر ایرانی که قلبش برای ایران می‌تپد از موفقیت متخصصان بومی به وجد می‌آید و به اقتدار و دستاورد علمی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران می‌بالد.

«ایران» یوزپلنگ ماده سه ساله‌ای بود که اواسط فروردین سال ۱۳۹۹ از پارک پردیسان تهران به پایگاه پشتیبان ۷۰۰ هکتاری در پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان منتقل شد و یوزپلنگ نر با نام «فیروز» سال ۱۳۹۱ در منطقه توران شناسایی و نامگذاری شده بود.

و در آن زمان «فیروز» یوز بالغ بود و حدود ۲ سال و نیم سن داشت و سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱ سال و نیم سن داشت که فروردین ماه ۱۴۰۰ در پارک توران شاهرود استان سمنان با هماهنگی سازمان حفاظت محیط‌ زیست و معاونت طبیعی این سازمان، با روش‌های استاندارد جهانی زنده‌گیری شد.

«کوشکی» و «دلبر» ۲ یوزپلنگ نر و ماده هستند که به ترتیب ۱۰ آذر ١٣٩٣ از پناهگاه حیات وحش میاندشت و ۱۱ آذر ١٣٩٣ از ذخیره گاه زیست کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شدند.

«کوشکی» یوزپلنگ نر بهمن ماه ۱۳۸۶ در ۴ ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی به اسارت در آمدند و سرانجام «کوشکی» یوزپلنگ نر پارک ملی توران شاهرود صبح روز (شنبه) هشتم بهمن ۱۴۰۱ به دلیل کهولت سن تلف و اندام تناسلی و تولید مثلی کوشکی به پژوهشگاه رویان تحویل داده شد.

یوزپلنگ‌ها بر خلاف چهره پر ابهت و گیرایشان، دارای شرایط زیست عجیبی هستند که با وجود وسواس‌های خاص زندگی، توران در استان سمنان را برای زندگی برگزیده و بقا یافته است، پارک توران تنها زادگاه زادآور یوزپلنگ آسیایی در دنیا است.

و امید است با به نتیجه رسیدن تلاش‌ها برای زادآوری موفق، تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی افزایش یابد. یوزپلنگ جزو گربه‌سانان محسوب می‌شود و گربه‌سانان امکان زادآوری ۲ بار در سال و دوره بارداری سه ماه دارد و معمولا فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است، برای جفت‌گیری این گونه ارزشمند مناسب است.

بر اساس تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین‌ ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت ماه توله به دنیا می‌آید. یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است و از ۲ تا سه سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است.