قدیر نصری در گفتوگو با مستقل آنلاین:
راه رهایی ایران از چنبره مشکلات: رجوع حاکمیت به علم سیاست
ما (ایران و ایرانیان) در یکی از سختترین دورههای حیات خود به سر میبریم. به خوبی میدانید، انبوهی از تحریمها و همچنین حجم بزرگی از آسیبهای داخلی که مزید علت شدهاند، زمینه خطر را فراهم آوردهاند، بنابراین مقصود از ایران امروز، نوعی اتمام حجت با دوستان تاریخ و نیز اجتناب از غلتیدن در ورطه آیندهنگری است. ایران امروز یعنی همین تحریمها و انتخاباتهایی که دیگر شوقی بر نمیانگیزد.
مستقلآنلاین، سرویس سیاسی، محسن فیضاللهی/ سیزدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران با محوریت ایران امروز و گذارهای پیشرو، فردا در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار میشود. پرسش کانونی همایش امسال این است که: «دانش سیاست در باب وضعیت خطیر ایران امروز چه موضعی دارد؟ از منظر این رشته علمی ایران در کجا ایستاده است و روی به کدامین سو دارد؟». دبیر علمی سیزدهمین همایش انجمن، دکتر قدیر نصری «دانشیار اندیشه سیاسی و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه خوارزمی» است.
وی از معدود اساتیدی است که از سالیان دور و به طور کاملا اختصاصی موضوعات حوزه اندیشه سیاسی ایران را دنبال و مسائل آن را به بیانی فنیتر "میفلسفد". از معدود مدرسانی که سعی میکند با اتکا به مطالعات هر روزه، مطالب جدیدی را به دانشجویان ارائه کند به همین دلیل سخت از تکرار پرهیز دارد. در این فرصت به سراغ او رفتهایم تا در باره همایش امسال سوالاتی را طرح و از روند برگزاری و اهمیت این همایش در شرایط کنونی بپرسیم. نصری بر این باور است:《علم سیاست میتواند با رویهپردازی و نیز تصحیح و ترمیم رویهها و یا با دیپلماسی جان و زندگی دهها میلیون نفر را نجات دهد، آن هم، فقط با یک رویه مثبت یا یک توافق!》 شرح این گفتوگو در ادامه تقدیم خوانندگان محترم میشود.
◼ با توجه به اخباری که در شبکههای اجتماعی دستبه دست میشود، گویا، گفته شده که همایش امسال انجمن علوم سیاسی، خاص و به تعبیری بینظیر است. به نظر شما چه ویژگیهایی در همایش امسال وجود دارد که در دیگر همایشها یا همایشهای سالهای قبل نبوده است؟
بله همایش امسال انجمن علوم سیاسی واقعاً و تحقیقاً ویژه و ممتاز است. علاوه بر موضوعِ گرم و معطوف به آینده، روش/«متد» پردازش و توجه به مسائل نیز، کاملاً منحصر بهفرد است!
◼هر همایش بینالمللی در نوع خود منحصر-به-فرد است. روشها و توجه به مسائل در همایش امسال چگونه صورت بندی شدهاند که همایش را از نظر شما خاص جلوه داده است؟
خیر، همایشهای بسیاری با عناوین مختلف برگزار میشود و بنده نیز منکر آن نیستم. به عنوان کسی که همایشهای بسیاری را از نظر گذرانده و از همه مهمتر همایشهای زیادی نیز برگزار کرده است، طی شش ماه اخیر به صورت حرفهای درگیر همایشی هستم که میتوانم بگویم که «علم سیاست، ایران امروز و گذارهای پیشرو» نادر است. یکی از مهمترین و اصلیترین دلیل که میتوان بر آن تاکید کرد این است که، همایش امسال، نشستی برای رفع تکلیف نیست. افراد دغدغهمندی در هیأت مدیره انجمن ساعتها بحث کرده و هدفگذاری نمودهاند تا، روشنفکران و دانشگاهیان این پرسش را پیش از هر کس از خود بپرسند و طرح کنند که، آینده پیشاروی ایران کدام است و کشور به چه سمت و سویی میرود؟ چگونه میتوان مسائل را درک و احتمالاً حل کرد؟ این همایش علاوه بر هدفگذاری برای رصد و آسیبها و مخاطرات در پی تدبیر و ترمیم نیز هست. این مسأله واقعاً برای این دقیقه سیاسی ما مهم است که اجتماع علمی علوم سیاسی، در کجا ایستاده و راجع به مسائلی که در کشور وجود دارد چه کاری میتواند انجام دهد؛ تا شاید، قدری از آلام جامعه و نهادهای چون دانشگاه و دانشگاهیان تقلیل پیدا کند. به راستی این پرسشی خاص و تأمل برانگیز است.
◼آنگونه که از عنوان همایش بر میآید، دغدغه کلیدی این همایش «پرداختن و تمرکز بر دشوارههای نوپدید»، «زمینههای دورانساز تغییرات ضروری و مداومتهای رهگشایی» است که در سالهای جاری پیشاروی جامعه و حکومت ایران قرار گرفتهاند. آیا ویژگیهای خاص دیگری وجود دارد که بتوان از اهمیت آنها گفت و پرسید؟
احتمال اینکه چنین پرسشی را مطرح کنید، از پیش، نزد خود، داده بودم؛ تا بگویم انشاءالله، چه خبر و اتفاق مهمی قرار است به وقوع بپیوند. اولاً، همایش امسال به معنای واقعی کلمه ملی و بینالمللی است، یعنی؛ اکثر دانشگاههای خارج از تهران، استادان خارج از ایران و تعداد قابل توجهی از محققان مسائل ایران در دنیا، در این همایش با ارسال مطلب شرکت کردهاند. از آنها، سؤالات معینی پرسیده شده و به نسبت سوالات پاسخ دقیق و معین خواستهایم؛ لذا ما اسم همایشمان را از سر تفنن، ملی یا منطقهای و بینالمللی نامگذاری نکردهایم؛ بلکه از حیث فرم، از کمیسیون انجمنهای وزارت علوم و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، جواز اختصاصی اخذ کردهایم و تا آنجا که در گوشهای از جهان پلهای ارتباطی داشتهایم، بر این اساس سعی شده تا از دانشگاههای مختلف در سطح جهان و همچنین از دانشگاههای مختلف در سطح ایران، طلب مطلب کردیم. در این راستا باید بگویم که بحمدالله نتایج این تلاشها و روابط، درخشان و مطلوب بوده است.
◼برای آنکه دقتِ در بکار بردنِ مفاهیم و کلمات مورد استفاده در ادبیات شما را به چالش بکشم، طرح این سوال ضروری است که وقتی از نتایج درخشان سخن میگویید دقیقا منظور شما از این عنوان در فرآیند همایش چیست؟ و با اثر بوددن یا بلااثر بودن همایشهایی با این هیاهوی، ربط مستقیمی به بازتاب آن در بین دانشوران، استادان و علاقمندان به علم سیاست و در مجموع دانشجویان علوم انسانی دارد. آیا باز بر این باور هستید که همایش نتیجه درخشانی در بر خواهد داشت؟
پیش از اینکه به پرسش شما پاسخ دهم اجازه میخواهم که بگذارید جواب سؤال قبلی را تکمیل کنم، چون به نظر میآید نکات مکتوم و پیچیده فراوانی در آن است که نباید مغفول بمانند. در ادامه تمایزهای همایش امسال، باید بگویم، اساساً و بهشخصه، به دنبال کارهای تکراری، متعارف و فرمالیته(صوری) نیستم؛ چون بیش و پیش از هرچیز به دنبال این مهم هستیم که سخن تازه، روش بدیع و اثر عمیقی عرضه کنیم و به نوعی از حیثیت علم سیاست دفاع کنیم. زیرا از دید ما پذیرفته نیست که علمِ مثلاً حقوق، یا مهندسی به وکالت و طراحی بپردازند، اما از طرفی علم سیاست، فقط در وادی تاریخ و انتزاعیات بماند، خیر، اصلیترین مسئولیت سیاست و عالم علم سیاست، تأسیس رویههای نو و خلق فرصتها از رهگذر نقد رفتارها و ساختارهای راکد و بدکارکرد است. سیاست، فقط آن نیست که استادان سیاست به حکمرانان مشورت بدهند یا فقط برای آنها گزارش بنویسند. از سوی دیگر مسئولیت سیاست، اصلاح اخلاق و ایمان مردم نیز نیست. بنابراین آنچه را میتوان به صورت خلاصه گفت این است که کارویژه اصلی عالم علم سیاست عبارت از تدارک رویههای نو، تصحیح رویهها و قوانین زاید، زیاد و بی اعتبار در عمل است.
◼ در صورت امکان یک یا دو نمونه از مصادیق تعاریف یا مرزبندی که به دست دادید را ارائه کنید؟
ببینید علم سیاست میتواند با رویهپردازی و نیز تصحیح و ترمیم رویهها (مانند آموزش و پرورش یا انتخابات) و یا با دیپلماسی (نظیر همین برجام) جان و زندگی دهها میلیون نفر را نجات دهد آن هم فقط با یک رویه مثبت یا یک توافق، تجربه نشان داده که دیپلماسی میتواند مانع جنگ شود یا جذب فرصت کند. بیهوده نیست که امروزه به اندازه انتقال کالا و تجارت در دنیا، انتقال پیام و اراده سیاسی صورت میگیرد.
◼ چرا بر این باور هستید که جان انسانها بسته به تصمیمات سیاستمداران است؟
من، شخصاً گمان میکنم که تصمیمات مهم، تصمیمات سیاسی هستند. میبینید که فقط یک نفر، یعنی دونالد ترامپ چگونه با جهتگیریها خود، بخش مهمی از دنیای سرمایه و سیاست را متأثر و متحول میکند؟! البته فقط ترامپ نیست، سیاستمردان دیگری هستند که اینگونه هستند، از ترامپ بگیرید تا پوتین، اردوغان و ماکرون. حال با این درجه از اهمیت، این را نیز در نظر بگیرید که انسانها فقط یک بار زندگی میکنند؛ بنابراین شهروند خوش اقبال کسی است که در دوران مفید حیاتش در زمانهای نفس بکشد که سیاستمدارانش تصمیمات درست و مفیدی را اتخاذ کرده باشند. حالا اگر تصمیم سیاسی، دامنه گستردهای را در بر میگیرد _ و انسانها فقط یکبار زندگی کرده و بعد از مدت محدودی پیر میشوند و میمیرند_ چه خوب است که سیاستمداران با اتخاذ تصمیمات درست، عمر محدود آدمی را سیاه و تباه نکنند. بنابراین، به دلایلی که ذکر شد و هزاران دلیل مهم دیگر، علم سیاست مهم است. باتوجه به اینکه آیندهنگری مفرطی در بین علوم مختلف شکل گرفته است، همایشی با محوریت ایران امروز، گذارهای پیشرو و فردا، چرا ایران امروز برای آن مهم است. آیا ضرورت دارد در ایرانِ امروز، آینده تا اطلاع ثانوی به تعلیق درآید و به فکر امروز باشیم. بله، پاسخ این است، بعد از به رسمیت شناختن سلطنت علوم سیاسی بر ارکان قدرت ملی و منابع مشروعیتی، بهتر است نگاهی به ایران امروز داشته باشیم. ما (ایران و ایرانیان) در یکی از سختترین دورههای حیات خود به سر میبریم. به خوبی میدانید، انبوهی از تحریمها و همچنین حجم بزرگی از آسیبهای داخلی که مزید علت شدهاند، زمینه خطر را فراهم آوردهاند، بنابراین مقصود از ایران امروز، نوعی اتمام حجت با دوستان تاریخ و نیز اجتناب از غلتیدن در ورطه آیندهنگری است. ایران امروز یعنی همین تحریمها و انتخاباتهایی که دیگر شوقی بر نمیانگیزد.
◼ بگذارید به بیانیه همایش برگردم، در بیانیه همایش امسال آمده است که ابتکاراتی به کار بستهاست تا بتواند به شیوهای تخصصی و در قالب دیسیپلین علوم سیاسی، مسائل را وارسی و نظرات خود را به سیاقی علمی عرضه کند، یعنی جدای از ابتکارات در فرم، قرار است حرکت بدیعی در ارائه محتویات مقالات نیز داشته باشید، در این باره بیشتر توضیح دهید.
انجمنهای غیردولتی و مدنی مانند انجمن علوم سیاسی ایران، هم از حریم رشته علوم سیاسی صیانت میکنند تا خاصیت خود را از دست ندهند و، هم به تحولات و تحرکاتی نظر دارند که امروز کشور را هدف گرفتهاند. در خصوص موضوع اول به صورت فنی وارد شدهایم تا رشتهمان را پس بگیریم. میدانید که رشتههایی مانند تاریخ، جامعهشناسی، فقه، فلسفه و حتی جغرافیا پارههای مهمی از علم سیاست را کنده و بردهاند. این نامش مطالعات بین رشتهای نیست، بلکه پاره پاره کردن رشته جامعی به نام علوم سیاسی است. علاوه بر این موضوع صنفی، انجمن علوم سیاسی دغدغه ملی هم دارد. متأسفانه کشورمان در وضع خوبی به سر نمیبرد؛ تجلی همین وضع ناخوب و ناخوش همین شورشها و ناآرامیهایی است که هر از گاهی سر بر میآورد و مردم و مطالبات به حق و خشم فروخوردهای دارند که به جرقههایی مانند بنزین و روز دانشجو سر برمیآورد. بنابراین میخواهیم به عنوان تشکیلاتی کاملا بیطرف، انحرافها و اشتباهها را به زبانی علمی بیان کنیم. انجمنهای علمی نه برانداز هستند و نه حکومتی، بلکه کارشان آسیبشناسی است. در قالب پنلهای مختلف میخواهیم بگوییم که مثلا انتخابات در ایران آسیبهای جدید دیده است، میتوان از اصلاحات در قانون اساسی سخن گفت. تمامیت ارضی کشور را میتوان و باید برای شهروندان کل ایران جذاب و مفید و میسر ساخت. الآن به نحو نگران کنندهای، شکنندگی از داخل با فشار و تشر از خارج همسو شده است که این خود امری بسیار خطرناک است. حکومت باید زمینههای نگاه مستقل انجمنی را فراهم کند تا در همایشهای اینچنینی، بایستهها گفته شود.
◼ با توجه به تراکم ابتکارات و طرحهای مختلفی که به نطر میرسد زحمات بسیاری نیز در این راه متحمل شدهاید، از چه کسانی و با چه ویژگیهای منحصر به فردی دعوت شده است؟ چون بخشی از منحصر به فرد بودن همایش به منحصر به فرد بودن افرادی است که دعوت کرده یا خواهید کرد.
تمام کوشش ما این بوده است که افراد سرشناس، واجد شم و شهامت و دارای دسترسی خوب را دعوت کنیم. میدانید که در رشته سیاست سخن باطراوت را کسانی میزنند که اولاً شم و استعداد و نبوغ درک ظرافتها را داشته باشند. دانش سیاست فقط اطلاعات و داده نیست بلکه روش و به فهم در آوردن دادهها و خواندن نکتهها و استخراج راه از میان تلّی از اطلاعات است.
دومین ویژگی ضروری، داشتن دسترسی به پایگاههای مهم و متنهای اساسی است. در دانشگاههای مغرب زمین داستان این گونه است که استادان در هر حوزهای که کار میکنند تمام ادبیات آن حوزه را، استخراج و روندهای مربوطه را رصد میکنند. پس هرکس آگاه به ادبیات بحث باشد. سخن تکراری و کلی و توضیح نمیزندو ملزم است از مرزها آغاز کند.
ویژگی سوم به داشتن شهامت و حراست در گفتار است. محافظهکاری و کلیگویی در علم سیاست جواب نمیدهد و افراد باید مشخص کنند که در کجا ایستادهاند. بالاخره باید با کرویدورهای قدرت آشنا بود. کریدورهای اجرای بد است که صاحبان قدرت به محافطهکاری خو بگیرند و صاحبان اندیشه، به ساحت اجرا و خیابان آلرژی داشته باشند. من، فکر میکنم علم سیاست در ایران از موقعی به انزوا و مسلخ رفت که حکومت و حکام را ترساند. حکومت هم برای خلاص شدن از افراد و افکاری میدید، خودش با هزینهای گزاف و به دور از نظارت، دستگاهه تولید دانش خود را به راه انداخت؛ بنابراین با وضعیت دوگانه در حوزه علوم سیاسی مواجه هستیم؛ عدهای درس میخوانند که کار نکنند و عدهای که شاغلند بدون صلاحیت فنی و مهارتهای لازمه.
◼ در این راه از چه اشخاص یا نهادهایی (دانشگاهها، انجمنهای مربوط) مورد حمایت قرار گرفتید؟
نمیخواهم به این پرسش سرراست، پاسخی کلیشهای ارائه کنم. اما چون محابایی نیست ناگزیرم برخی نکات را بگویم. در ایران، همکاریهای بسیار صوری، ناقص و بدون مشارکت کیفی صور میگیرد. نمیدانم این آفت تا کجا با ما خواهد بود. همگان عملاً در گیرند و هیچکس گویا مجالی ندارد. لذا مراکز غالباً مشارکت صوری میکنند. البته انصافاً باید این را نیز گفت که بعضی مراکز دانشگاهی استخواندار، کارشان عالی و حرفهای است. در خاطرم هست که وقتی برای ثبت مقالات همایش در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام یا آی.اس.سی نامه، مشغول بودیم، در بین دانشگاهها دانشگاه تبریز بسیار حرفهایتر بود. خلاصه میخواهیم بگویم مشارکت معنیدارتر، ضرورت دارد.
◼در پایان برای مخاطبان و علاقمندان به علم سیاست، بگویید، آورده همایش امسال انجمن علوم سیاسی ایران چیست؟
به نظرم کوشش کردهایم، همایش را از حالت سخنان سرزنشوار، خودزنی و یا تمجید و تملق خارج کنیم. بر این باورم راه رهایی ایران از چنبره مشکلات فزاینده، تصمیم سیاسی حیاتی است، تا مثلا دولت ما این قدر درگیر استادیوم زنان یا امضای یک پیمان بینالمللی نباشد. ملاحظه دوم این است که دانشگاهیان از کرختی تئوریک خارج شوند و با دغدغههای اصلی آشنا شوند. بالاخره اینکه علم سیاست اعتبار خودش را باز بیابد و مردم و حاکمیت به آن رجوع کنند.
ارسال نظر