فعال‌شدن مکانیسم ماشه و اعلان جنگ با ایران

حداکثر ۶۰ روز آینده، تکلیف مکانیسم ماشه روشن خواهد شد

گروه سیاسی- همراه با آتش بس میان اسرائیل و ایران رسانه‌های دنیا از فعال کردم مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی حرف می‌زنند. مکانیسم ماشه سازوکاری در برجام برای بازگرداندن فوری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در صورت نقض تعهدات است. با وجود تهدید‌های اخیر اروپا، فعال‌سازی این مکانیسم در شرایط فعلی برجام، هم از نظر حقوقی و هم سیاسی با چالش‌های جدی مواجه است.

Snapback Mechanism به معنای «بازگشت فوری» تحریم‌ها؛ سازوکاری است که در ضمیمه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل و نیز بند‌های 36 و 37 برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) گنجانده شد.

اما با خارج شدن آمریکا از برجام برخی کارشناسان داخلی بر این باورند که اروپایی‌ها از نظر قانونی حق استفاده از این مکانیسم را ندارند. بر این اساس، ایران استدلال می‌کند که اروپا با نقض تعهدات خود، دیگر صلاحیت حقوقی برای اجرای مکانیزم ماشه ندارد.

در واقع، وقتی توافقی باقی نمانده، مکانیسم درون آن هم بی‌اثر است؛ زیرا ماشه درون ساختار برجام تعریف شده، نه خارج از آن.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، درباره این موضوع به سایت اصولگرای نامه‌نیوز گفت: «اگر به خاطر داشته باشید، زمانی که بحث برجام مطرح بود، در یک مصاحبه تلویزیونی گفتم که برجام یک پاشنه آشیل دارد و آن مکانیسم ماشه است. بر اساس این مکانیسم، اگر یکی از طرفین دیگری را به نقض تعهدات برجامی متهم کند، می‌تواند درخواست بازگشت تحریم‌ها یا همان اسنپ‌بک را مطرح کند. پس از آن، نشستی کارشناسی برای رفع اختلاف برگزار می‌شود و در صورت عدم حل مسئله، موضوع به شورای امنیت ارجاع داده می‌شود. در عمل، این روند به معنای بازگشت تحریم‌هاست؛ مگر اینکه شورای امنیت قطعنامه‌ای صادر کند که مانع اعمال تحریم شود. وقتی مکانیسم ماشه فعال شود، تحریم‌ها بازمی‌گردد و پس از آن، هر تصمیمی در شورای امنیت با خطر وتوی اعضا روبه‌رو خواهد بود. به همین دلیل، کشورهای اروپایی مسیر شورای حکام را نشان دادند، اما از آن استفاده نکردند زیرا در آن مسیر روسیه و چین می‌توانستند با حق وتوی خود مانع بازگشت تحریم‌ها شوند. اما امروز، در مسیری که انتخاب شده، رأی روسیه و چین دیگر کمکی به ایران نمی‌کند و اگر قطعنامه‌ای به سود ایران و مطرح شود به نحوی که از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کند، آمریکا و کشورهای اروپایی می‌توانند آن را وتو کنند».

او ادامه داد: «تا حداکثر ۶۰ روز آینده، تکلیف مکانیسم ماشه روشن خواهد شد. یعنی اگر تا نهم شهریور که آخرین مهلت است صبر کنند و همان زمان مکانیسم ماشه فعال شود، حدود یک تا دو ماه طول می‌کشد تا تمام تحریم‌ها بازگردند؛ مگر اینکه قطعنامه‌ای جدید در شورای امنیت تصویب شود که سازوکار متفاوتی را تعریف کند. اروپایی‌ها هنوز با احتیاط و دست به عصا حرکت می‌کنند؛ چرا که چالش اصلی آنها در حال حاضر جنگ اوکراین است. به همین دلیل، نهم شهریور را به‌عنوان آخرین مهلت مشخص کرده‌اند و زمانی برای مذاکره پیشنهاد داده‌اند تا موضوع ایران از اولویت‌های آمریکا و اروپا خارج شده و تمرکز آنها بر بحران اوکراین باقی بماند. اکنون، ایران برای اروپا و حتی آمریکا، یک مسئله جانبی محسوب می‌شود».

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی همچنین بیان کرد: «برخلاف روایت‌های تکراری و نادرست برخی رسانه‌های تندرو که مکانیسم ماشه را کاغذپاره می‌نامیدند، می‌بینیم که آقای عراقچی واقع‌بینانه‌تر صحبت کرده است. مردم ایران طی بیست سال گذشته بارها از همین کاغذپاره‌ها آسیب دیده‌اند. آقای عراقچی گفته است که فعال‌شدن مکانیسم ماشه به‌معنای اعلان جنگ با ایران است؛ یعنی پس از آن، دیگر دیپلماسی میان ایران و اروپا وجود نخواهد داشت. می‌دانیم که در سخت‌ترین شرایط، ایران و اروپا توانسته‌ بودند کانال‌های دیپلماتیک را باز نگه دارند. دیپلماسی بارها به مویی رسیده بود، اما پاره نشده است. حالا عراقچی هشدار می‌دهد که مکانیسم ماشه می‌تواند پایان این مسیر باشد. طبیعی است اگر به منافع ایران آسیب برسد، منافع طرف مقابل نیز آسیب خواهد دید».

او درباره اینکه آیا فعال‌شدن مکانیزم ماشه می‌تواند منجر به حمله نظامی و آغاز جنگی دیگر شود، مطرح کرد: «مکانیسم ماشه به‌طور مستقیم با شش قطعنامه مرتبط است که ذیل بند ۴۱ فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد صادر شده‌اند. این فصل به مجازات کشورهایی می‌پردازد که تهدیدی برای صلح جهانی محسوب می‌شوند. ماده ۴۱ ناظر بر تحریم و ماده ۴۲ مربوط به اقدام نظامی است. مکانیسم ماشه ایران را مجددا ذیل ماده ۴۱ قرار می‌دهد و تحریم‌ها را بازمی‌گرداند و مجوز جنگ علیه ایران را صادر نمی‌کند. جنگ رسمی و بین‌المللی تنها زمانی شکل می‌گیرد که یکی از اعضای شورای امنیت قطعنامه‌ای ذیل ماده ۴۲ ارائه کند و خواستار اقدام نظامی شود، که بعید به نظر می‌رسد چنین قطعنامه‌ای مطرح شود. ترامپ بدون صدور قطعنامه، به ایران حمله کرد. ایران نیز اقدام نظامی خود را به هیچ قطعنامه‌ای محدود نخواهد کرد».

فلاحت‌پیشه در پایان گفت: «من معتقدم دیگر نیازی به وتوی روسیه و چین نیست؛ چراکه اقدامات خصمانه، حتی بدون آن، در حال وقوع است. ما باید واقع‌بین باشیم. نباید بار دیگر برای چین و روسیه دکانی به نام حق وتو باز کنیم. آنها در زمان نیاز ایران، حمایتی نکردند. شخصا از کسانی که از چین و روسیه دفاع می‌کنند عصبانی می‌شوم؛ زیرا روسیه و چین هیچ‌گاه پشت ایران نبوده‌اپد. خواهش من این است که بار دیگر، بحث حمایت آنها از طریق حق وتو را پیش نکشیم. مردم ایران، هم تحریم را دیده‌اند و هم برای شرایط سخت‌تر، آماده‌اند».