اشتباه احمدی‌نژاد را تکرار نکنید

امیرحسین نظری

کارشناس قدرت

ساعت تابستانی، تغییر ساعت در یک منطقه‌ی زمانی است، به نحوی که ساعات روشنایی روز انطباق بیشتری با ساعات کاری رسمی داشته باشد.

به طور معمول در بسیاری از کشورهای توسعه یافته در آغاز بهار، ساعت رسمی یک ساعت به جلو کشیده می‌شود، تا استفاده مردم از روشنایی روز به حداکثر برسد.

در نتیجه، در ساعات بیداری، مردم بهره بیشتری از نور خورشید می‌برند و نیاز کمتری به استفاده از روشنایی مصنوعی احساس می‌شود. بنابراین، مصرف برق کشور به طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد.

سال گذشته، در تابستان، مردم قطعی گسترده برق را شاهد بودند. در نتیجه کمبود تولید در برابر میزان مصرف، برق مناطق مسکونی و حتی کارخانه‌ها برای ساعات طولانی قطع می‌شد و هم فعالیت روزانه مردم با اختلال مواجه می‌شد، هم فعالیت صنایع به مشکل برمی‌خورد.

دلایل زیادی نیز برای ایجاد این مشکل وجود دارد، که یکی از آن‌ها، وابستگی شدید کشور به نیروگاه‌های برق‌آبی بود. واضح است که در خشکسالی، نیروگاه‌های برق‌آبی توانایی تولید انرژی مانند سابق را ندارند.

از طرفی، روشن است که مصرف برق ایران، طی دهه گذشته با سرعت زیادی افزایش یافته که بخشی از آن نتیجه طبیعی افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی است، اما قطعا دلایل دیگر، همچون زیرساخت‌های فرسوده و مشکلات صنعتی حجم زیادی از انرژی تولیدی را هدر می‌دهد. 

درصورتی که برنامه افزایش جمعیت در دستور کار دولت است، باید ظرفیت تولید برق کشور نیز به طور متناسب افزایش پیدا کند. کاهش ذخایر سوخت فسیلی نیز نشان می‌دهد که باید همین الان روی سوخت‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنیم.

تا زمانی که بخش اعظمی از برق کشور از طریق منابع فسیلی تامین می‌شود، تشویق مردم به افزایش مصرف انرژی، منجر به نابودی سرمایه‌های کشور می‌شود.

اگرچه هنوز تصمیم مبنی بر حذف ساعت تابستانه انجام نشده، ولی الزام تغییر ساعت تابستانه حذف شده و تصمیم کاملا به دولت موکول شده است.

با این حال، مشخص نیست که چرا در شرایطی که باید اصلاح الگوی مصرف تشویق شود، مسئله ساعت تابستانی که مستقیما منجر به کاهش مصرف انرژی می‌شود مانند یک موضوع بی‌اهمیت جلوه داده می‌شود. همچنین اینکه هنوز موضع رسمی دولت درخصوص تغییر ساعت رسمی اعلام نشده و اطلاعاتی در این خصوص وجود ندارد.

دولت احمدی نژاد در انتهای سال ۱۳۸۴ مرتکب این اشتباه شد و غرامت آن را از جیب مردم پرداخت کرد.

 در آن زمان، غلامحسین الهام، سخنگوی دولت ادعا کرد بررسی‌های دقیق و کارشناسانه‌ای برای تایید صرفه جویی در مصرف برق با روش تغییر ساعت وجود ندارد و یکی از نمایندگان موافق طرح نیز «رفاه عمومی و ارزش‌های اجتماعی به ویژه در انجام فریضه دینی نماز صبح و اتلاف زمان بین ساعت و کار» را از دلایل موافقت خود با این طرح اعلام کرد.

پس از آن تصمیم اشتباه در سال ۱۳۸۴، مطالعات موردی بسیاری درخصوص مصرف برق در استان‌های مختلف کشور، پس از حذف ساعت تابستانه انجام شد که همه آن‌ها در یک نتیجه‌گیری متفق بودند: حذف ساعت تابستانی، منجر به افزایش چشم‌گیر مصرف انرژی در سراسر کشور شد.

البته که ساعت تابستانی با مشکلاتی نیز همراه است و مطالعاتی در خصوص وخامت حال برخی بیماران و پیچیدگی‌های مختلف ناشی از این ایده انجام شده است، ولی فواید، بر مضرات طرح غلبه می‌کند و منطق حکم می‌کند که در شرایطی که کشور با کمبود انرژی مواجه است، به اصلاح الگوی مصرف بپردازیم. 

در حالی که طرح مجلس، مشوق افزایش مصرف بی‌دلیل انرژی است. 

مقایسه مصرف برق در یک روز مشابه در نیمه اول سال 84 و 85. پیش و پس از حذف ساعت تابستانه از پژوهش دکتر تیمور محمدی در مطالعه موردی شرکت برق تهران

در پژوهشی که دکتر حسین صمصامی در سال ۱۳۹۱ منتشر کرد، بیان شده که در سال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶، در مجموع چهار استان تهران، اصفهان، یزد و فارس، تغییر ساعت، به ترتیب منجر به صرفه جویی ۶۸۰۰ میلیارد تومان (حدود ۷ میلیارد دلار) و ۸۶۰۰ میلیارد تومانی (حدود ۹ میلیارد دلار) می‌شد. همچنین ساعت اوج مصرف نیز کاهش پیدا می‌کرد و قطعی برق کمتر می‌شد.(۱)

 این اعداد و ارقام، بیانگر سرمایه‌ای است که از جیب مردم هدر رفت، چرا که رویه ساعت تابستانی، رویه ناآشنایی نبود و تداوم استفاده از آن، کار دشواری نبود.

نکته مهم دیگری که باید در نظر داشت این است که افزایش دما با میزان مصرف برق رابطه خطی ندارد.

افزایش دما، منجر به افزایش مصرف برق می‌شود، اما اگر دما از حدی بالاتر رود، مصرف برق افزایش نمی‌یابد، بلکه وسایل خنک کننده به کار در حداکثر بار خود ادامه‌ می‌دهند و مصرف ثابت می‌ماند.

نگرانی‌ای که درخصوص ساعت تابستانی وجود دارد این است که، شاید ساعت تابستانی، با افزایش ساعات روشنایی در میانه روز، نیاز ما به وسایل خنک کننده را نیز افزایش دهد که این مسئله باعث افزایش میزان مصرف انرژی می‌شود.

که کاملا درست است، با این حال در این پژوهش‌ها، فاکتور دما نیز مورد بررسی قرار گرفته بود و با مقایسه میزان مصرف برق با سال‌های پیشین، نتیجه گرفته شده که عدم تغییر ساعت باعث افزایش مصرف انرژی شده است.

همچنین لازم به ذکر است که پژوهش‌های زیادی در سایر کشورها درخصوص ساعت تابستانی انجام شده است. 

در برخی کشورها، همچون ایالات متحده، تخمین زده می‌شود که تاثیر ساعت تابستانی در ذخیره انرژی در برخی ایالت‌ها ناچیز است. با این حال، برای تصمیم‌گیری درخصوص چنین مسئله‌ای، باید تحقیقات بومی و با درنظر گرفتن اقلیم ایران و میزان مصرف مردم ایران انجام شوند.  

اکنون نیز، رحمت‌الله نوروزی، از نمایندگان مخالف طرح حذف ساعت تابستانه (موافق تغییر ساعت)، بیان داشته، عدم تغییر ساعت باعث افزایش ۳ هزار مگاواتی انرژی می‌شود. 

رئیس امور انرژی سازمان برنامه و بودجه کشور چند ماه پیش بیان کرده بود که چشم انداز دولت برای سال ۱۴۰۱، افزایش ۵۰۰ مگاواتی ظرفیت تولید انرژی تجدیدپذیر است. 

در این شرایط، اصلاح الگوی مصرف و تشویق مردم به صرفه‌جویی و مشارکت در سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر شود، حتی در مقیاس خانگی، یک قدم ضروری برای کاهش وابستگی به سوخت فسیلی و نجات اقتصاد ایران در بلند مدت است. 

اما پیامی که از تصمیم دیروز مجلس برداشت می‌شود این است که مجلس اهمیتی به بحران انرژی نمی‌دهد، در غیر این صورت، اختیار تغییر ساعت را تماما به دولت تفویض نمی‌کرد.

با توجه به اینکه دفتر مطالعات پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس، با طرح نسخ قانون تغییر ساعت مخالفت کرده بود، تصویب این طرح در صحن علنی منطقی نیست. 

۱. اندازه گیری تاثیر تغییر ساعت رسمی کشور بر مصرف انرژی برق (مطالعه موردی: استان های تهران، یزد، اصفهان و فارس)، صمصامی، حسین، مطالعات اقتصاد انرژی، پاییز 91.