روزانه ۳۰ نفر در ایران مبتلا به سل می شوند!

دکتر مهشید ناصحی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به شعار امسال روز جهانی سل مبنی بر «سرمایه‌گذاری برای خاتمه دادن به بیماری سل، نجات انسان‌ها است»، گفت: پاندمی کرونا عامل مهمی برای ایجاد اختلال در تشخیص موارد مبتلا به سل کشور بوده است، به طوری که در طول دوره پاندمی سبب افت ۲۸ درصدی شناسایی موارد مبتلا به سل شده است. اگرچه میزان افت شناسایی سل در سال دوم پاندمی (۱۴۰۰) حدود پنج درصد نسبت به سال اول شیوع کرونا بهتر شده، ولی واضح است که این رقم بسیار اندک است و می‌بایست تلاش زیادی صورت گیرد تا این عقب ماندگی جبران شود.

وی افزود: بر اساس برآوردهای اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، طی دو سال گذشته، حدود ۶۰۰۰ بیمار مبتلا به سل صرفا به دلیل تبعات شیوع پاندمی در کشور از نظر شناسایی شدن مغفول ماندند و پرواضح است که این افراد به واسطه عدم تشخیص و درمان، در طی این مدت میکروب سل را به خانواده‌ها و اطرافیانشان انتقال داده‌اند. اگر بعد خانوار ایرانی را به طور متوسط ۴ نفر فرض کنیم، هر فرد مبتلا به سل ریوی حداقل همین ۳ نفر اعضای خانواده خود را به میکروب سل آلوده کرده است و این یعنی به دلیل پیامدهای کرونا، حداقل ۱۸۰۰۰ نفر نیز دچار عفونت سلی شده اند که ۱۰ درصد آنها (یعنی ۱۸۰۰ نفر) طی دو سال آینده به بیماری سل فعال مبتلا می‌شوند و این تعداد علاوه بر مواردی است که به طور معمول در کشور وجود داشته است. متاسفانه به دلیل ذات خود بیماری سل عواقب عدم شناسایی موارد مبتلا به آن بلافاصله خود را نشان نمی‌دهد و حتی اگر همین امروز کرونا خاتمه یابد، بازهم طی ۲ تا ۵ سال آینده باید با اثرات دیر ظهور آن دست و پنجه نرم کنیم.

او تاکید کرد: کسانی که در این مدت به اشکال شدید کرونا مبتلا و دچار آسیب ریوی شدند، بیشتر مستعد ابتلا به سل هستند. با این وجود اگر برنامه‌های شناسایی ما تقویت نشود و یک عزم ملی، ورای وزارت بهداشت نباشد، دستاوردهای ارزشمندی که در طول دهه‌های قبل به دست آوردیم به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

ناصحی درباره آمار مبتلایان به سل شناسایی شده، گفت: در سال ۱۳۹۹ تعداد ۵۶۶۶ مورد مبتلا به سل گزارش شده در کشور داشتیم که نسبت به سال ۹۸ حدود ۲۸ درصد کاهش داشته است. در ۱۰ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ نیز تعداد ۵۰۴۴ مورد مبتلا به سل در کشور شناسایی و ثبت شده که این عدد در مدت مشابه سال ۱۳۹۹ تعداد ۴۴۸۲ مورد بوده است. در میان بیماران شناسایی شده از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون، ۴۵ درصد موارد را زنان و ۲۰ درصد را بیماران با ملیت غیرایرانی تشکیل دادند.

وی افزود: همچنان استان‌های سیستان و بلوچستان و گلستان رکورددار ابتلا به سل هستند و پس از آن‌ها استان‌های خراسان رضوی و گیلان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.  

او ادامه داد: حال که پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در زمینه پوشش واکسیناسیون کرونا صورت گرفته، به نظر می‌رسد سیستم بهداشتی توان و زمان بیشتری پیدا کرده است تا به برنامه‌های روتین مانند کنترل سل بپردازد. علاوه بر فعالیت‌های معمول و قبلی برنامه کشوری کنترل سل، به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ شده است تا از میان بیماران مبتلا به کووید۱۹ طول کشیده، برای آنهایی که با سرفه بیش از ۴ هفته به مراکز جامع خدمات سلامت مراجعه کرده و در یکی از گروه‌های پرخطر تعریف شده (شامل افراد بالای ۶۵ سال، افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند، افراد دچار بدخیمی، افرادی که تحت شیمی درمانی هستند، کسانی که طی مدت ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری شده و داروی کورتون با دز بالا مصرف کردند و یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند اکتمرا دریافت کردند، افراد مبتلا به عفونت اچ آی وی و اتباع افغانستانی) قرار می‌گیرند، بیماریابی فعال سل انجام شود؛ یعنی اگر افراد با شرایط ذکر شده سرفه‌هایشان بیش از ۴ هفته پس از بهبودی از کرونا تداوم یابد، ما نسبت به نمونه‌گیری و بررسی تکمیلی از نظر سل اقدام می‌کنیم.

او درباره وضعیت تامین داروهای ضد سل، اظهار کرد: مثل سنوات قبل اثرات سوء تحریم‌ها برای تامین داروها و تجهیزات وجود دارد. ما نظام بهداشتی خوبی داریم و انتظار می‌رود تجهیزات بروز جهانی را بیش از چیزی که الان در دسترس هست، داشته باشیم. اگرچه در این راستا تلاش کرده‌ایم که برخی از تجهیزات خارجی تحت تاثیر تحریم را با تسهیل‌گری سازمان‌های بین‌المللی تهیه و خریداری کنیم، ولی نکته مهم دیگر تاثیر غیرمستقیم تحریم‌ها بر قدرت خرید ما بویژه در زمینه تهیه اقلام خارجی و وارداتی است که حتی این قدرت به یک سوم کاهش پیدا کرده است. به عبارتی باید بودجه ما چند برابر شود تا تازه بتوانیم همان خدماتی را ارائه دهیم که چند سال قبل ارائه می‌دادیم و این در حالی‌ است که به دلیل آسیب‌های جدی که کرونا به برنامه شناسایی موارد سل وارد کرده است، قاعدتا ما برای جبران این آسیب‌ها به بودجه بیشتری نسبت به گذشته نیاز داریم.

وی افزود: در مورد برخی اقلام دارویی وارداتی در حال حاضر مشکل جدی داریم؛ البته تلاش شده که این موضوع باعث توقف درمان بیماران نشود ولی فشار کاری و روانی زیادی به سیستم بهداشتی وارد کرده است.

وی درخصوص اینکه آیا با توجه به شرایط موجود، به هدف حذف سل تا سال ۲۰۵۰ میلادی خواهیم رسید یا خیر؟، تصریح کرد: اگر حمایت جدی و عزم ملی و همه جانبه وجود نداشته باشد، اصلا امکان اینکه در سطح کشوری به این مهم دست پیدا کنیم، وجود نخواهد داشت. از طرفی به خاطر کرونا کل دنیا هم صدمه جدی خورده است؛ یعنی سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد برای اولین بار روند مرگ و میر ناشی از سل افزایشی شده است و از آنجایی که سل یک بیماری کاملا درمان پذیر است، رخداد این مرگ‌ها (که بالقوه پدیده قابل اجتنابی محسوب می شود) قابل قبول نیست. برای اینکه سال ۲۰۵۰ به مرحله حذف سل برسیم، می‌بایست ابتدا به اهداف توسعه پایدار برسیم‌ که این اهداف تاکید کرده است که در سال ۲۰۳۰ باید نسبت به سال ۲۰۱۵ میزان مرگ ناشی از سل را ۹۰ درصد و بروز موارد سل را ۸۰ درصد کاهش دهیم. این درحالی است که مطابق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰ ، نه تنها آنچه هدف گذاری شده بود، حاصل نشده است، بلکه به دلیل کرونا، بروز و مرگ ناشی از سل در دنیا پنج تا هشت سال به عقب بازگشته است. بنابراین چاره‌ای نیست جز اینکه برنامه کنترل سل احیا شود.

او با تاکید بر اهمیت فرهنگسازی در زمینه بیماری سل، اظهار کرد: مردم باید بدانند که به رغم آنکه تشخیص و درمان موثر سل دهه‌هاست که در دسترس جهانیان و از جمله ایران قرار گرفته است، هنوز هم در کشور ما روزانه ۳۰ مورد ابتلا به سل و ۳ مورد مرگ ناشی از سل رخ می‌دهد و از آنجایی که این بیماری درمان پذیر است، این اعداد و ارقام واقعا بزرگ و غیرقابل قبول‌اند. متاسفانه شاید بتوان گفت که گوش مردم نازنین کشورمان در طی دو سال پاندمی کرونا، به اعداد بزرگ ابتلا و مرگ ناشی از کرونا عادت کرده و شاید اعدادی که برای سل بیان می‌کنیم، چندان برانگیزشی در مردم ایجاد نکند. از طرفی اکثر افراد شرایط حاد را بهتر درک می‌کنند؛ مثلا اگر کسی امروز بیمار شود و ۲ هفته بعد فوت کند بیشتر به چشم‌شان می‌آید تا کسی امروز به میکروب سل آلوده و سال بعد به بیماری مبتلا و چند ماه بعد فوت کند. برای برون رفت از مشکلات فعلی و دستیابی به اهداف و تعهدات بین المللی، چاره‌ای نیست جز مداخلات جدید، جدی و همه جانبه. باید دسترسی به تجهیزات تشخیصی سریع و داروهای جدید سل را افزایش دهیم، باید بر اجرای برنامه‌های غربالگری و  بیماریابی فعال در گروه‌های پرخطر تمرکز کنیم و باید با استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود برای افزایش آگاهی مردم و از آن طریق جلب مشارکت و تشدید مطالبه‌گری آنها تلاش کنیم.

ناصحی ادامه داد: سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی به نام باسیل سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند به هر قسمتی از بدن انسان مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و ...حمله و آن‌ها را گرفتار کند، اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن، در ۸۰ درصد موارد ریه‌ها را هدف حمله خود قرار می‌دهد. سل هنوز هم یک مشکل جهانی به حساب می‌آید و در حال حاضر حدود ۱.۷ میلیارد نفر در دنیا با میکروب سل آلوده شده‌اند و بدون آنکه احساس بیماری کنند، میکروب سل را به صورت نهفته در بدن خود دارند. عواملی که موجب ضعف سیستم ایمنی می‌شوند باعث می‌گردد که باسیل سل از حالت نهفته خارج شده و موجب بیماری فعال سل در این افراد شود. در حال حاضر سالیانه حدود ۱۰ میلیون نفر در دنیا به بیماری سل مبتلا می‌شوند و ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند، در حالی که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است.