نگران‌کننده‌ترین بخش از بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها

چند ماه پس از شروع واکسیناسیون کرونا در اغلب کشورها، برنامه واکسیناسیون سراسری کرونا در ایران صبح روز سه‌شنبه ۲۱ بهمن ۹۹ با تعداد محدودی واکسن روسی "اسپوتنیک وی" آغاز شد و اولین نفر فرزند وزیر بهداشت وقت این واکسن را تزریق کرد. در ۲۴ آذر ۹۹ آمریکا اولین واکسن کرونا را تزریق کرد و پیش از این تاریخ بیشتر کشورها از بازار محدود واکسن، سهمیه خود را پیش‌خرید کردند.

بعدها با افشاگری دکتر زالی معلوم شد: "به دلیل ‎قیمت واکسن جلوی ‎واردات را گرفتند و ۷۲۰ میلیون دلار خرج رمدسیویر شده در حالیکه باید خرج واکسن می‌شد." این یعنی که بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر کشته و چندصدهزار خانوار داغدار، از ناکارآمدی مسئولین و مجریان آسیب‌ دیدند، و شعار تولید واکسن ایرانی که به شعار متولیان بهداشت ایران تبدیل شده بود پس از آغاز واکسیناسیون سراسری، رو به افول رفت.

ستاد اجرایی فرمان امام که وعده داده بود تا پایان شهریور ۵۰ میلیون دُز واکسن داخلی تولید و توزیع می‌کند، براساس آخرین آمار، فقط هشت میلیون دُز واکسن تولید کرد که از این تعداد نیز چهار میلیون دُز به وزارت بهداشت تحویل شد. حالا و در روزهایی که جهان، نوبت سوم واکسن را تزریق کرده معاون وزیر بهداشت می‌گوید: "قصد داشتیم واکسیناسیون کرونا را از آذر ماه، پولی کنیم ولی ستاد ملی مقابله با کرونا مخالفت کرد! باید قدر این نعمت واکسن رایگان را بدانیم!" برای بررسی روند واکسیناسیون و شرایط کرونا و با نگاهی به سابقه‌ی ساخت و ورود واکسن گفتگو کردیم با دکتر هاشم موذن زاده، پزشک، متخصص جراحی عمومی و تحلیلگر رسانه‌ای حوزه سلامت که مشروح آن را می‌خوانیم:

 جهت انجام واکسیناسیون ابتدا تلاش بر این شد که به جای خرید واکسن بر تولید واکسن داخلی تلاش کنیم، آیا این راهبرد تصمیمی درست بود و ما را از وابستگی به خارج بی‌نیاز کرد یا با توجه به هزینه‌های بالای این کار ما فایده چندانی برای ما نداشت؟

راهبرد تولید واکسن بومی در بسیاری از کشورهای جهان پیگیری شده و می‌شود و جزئی از امور حیاتی کشور قلمداد گردیده است اما در هیچ کشوری شیوه ما اجرا نشد که ورود واکسن یا به کلی محدود شد و یا به شیوه قطره‌چکانی صورت گرفت و زمان طلایی برای کنترل بیماری از دست رفت. این شیوه غلط به علت آن بود که تمرکز شدید بر تولید واکسن بومی کرونا به ذهنیت اصلی تبدیل شده بود در حالی که تقریبا همه می‌دانستند که علیرغم وجود دانش مناسب واکسن‌سازی در کشور تولید انبوه بیش از صد میلیون واکسن کاری بسیار سخت و سنگین است و تذکرهایی داده شد ولی گوش شنوایی وجود نداشت.  در مورد اثربخشی و هزینه‌های واکسن‌های آماده شده و تایید شده سخن دقیقی نمی‌توان گفت، زیرا ما به اطلاعات صحیح دسترسی نداریم و تولیدکنندگان واکسن‌ها از ارائه جزییات علمی پرهیز می‌کنند. اما می‌توان گفت تلاش علمی در خوری انجام شده است ولی هیچ دلیلی محدود کردن واکسیناسیون و دادن حدود صد هزار قربانی را توجیه نمی‌کند.

 تاکنون چه میزان واکسن از انواع مختلف وارد کشور شده است و روند واکسیناسیون را در طی یک سال اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

الگوی واردات واکسن در سال اخیر به یکباره تغییر نمود و از شیوه بسیار متفرق و بی‌انضباط قبلی به شیوه سیستماتیک و پرحجم در آمد زیرا کشتیبانان را سیاستی دیگر آمد.

این موضوع فراتر از حد دولت بود و به کلیت حاکمیت بازمی‌گشت که متوجه خطای اساسی در از دست دادن پنجره مناسب گردیده بود و کاری را که باید در آذر ۱۳۹۹ می‌کرد با ۶ ماه تاخیر و به قیمت هزاران قربانی انجام داد. حاکمان ابتدا از هزینه کردن ۱.۵ میلیارد دلار لازم برای ورود واکسن امساک کردند اما بالاخره هم چوب را خوردند و هم پیاز را.

بحث چینی بودن واکسن برکت تا چه حد حقیقت دارد؟ چرا کوبایی‌ها و چینی‌ها و روس‌ها در زمینه واکسن بدعهدی کردند؟

در مورد اینکه چگونه باید واکسن برکت و یا بقیه واکسن‌ها را قضاوت کرد یک روند علمی کاملا واضح در جهان وجود دارد که در کشورهای توسعه یافته به شکل کاملا شفاف و به روز و در دسترس می‌توان اطلاعات را یافت و سپس توسط افراد و یا نهادهای مستقل راستی‌آزمایی نمود ولی در‌هم‌پیچیدگی‌های امور علمی در کشور ما به سیاست و سیاست‌گران چنان است که هر ادعایی قابل طرح است و هیچ ادعایی قابل اثبات نیست چون نحوه اطلاع‌رسانی روندی نیست و سلیقه‌ای است.  اما نکته‌ای که وجود دارد این است حتی در کشور ما در همین زمان دو واکسن با همکاری دو کشور استرالیا و کوبا تهیه و تزریق می‌شوند، هیچ ایرادی بر اصل همکاری علمی وارد نیست و امری معمول در همه جهان است به شرط آنکه مبتنی بر شفافیت در اطلاع‌رسانی باشد.  بدقولی کشورها در واکسن فقط در مورد روسیه مصداق دارد زیرا در مورد تهیه سینوفارم مشکل از تولید کننده نبود و ایران عزم کامل به خرید انبوه نداشت. در مورد کوبا از اساس تفاهم بر اجرای فاز سه واکسن بود و خرید واکسن از کوبا مطرح نبود چون قرار بود پس از اطمینان‌بخش بودن واکسن طرف ایرانی راسا تولید نماید.  اما طرف روسی تخطی کامل از تفاهمات نمود و تقریبا هیچ یک از وعده‌های داده شده برای تولید ۶۰ میلیون اسپوتنیک v محقق نشد و تعداد زیادی از واکسن‌های اسپوتنیک وارد شده نیز اهدایی بودند و در قالب توافقات نبودند.

 آیا در آینده احتمال ورود واکسن فایزر و به طور کلی واکسن‌های غربی وجود دارد؟ کیفیت آن‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

موضوع واکسن‌های بر پایه mRNA عملا منتفی شده است زیرا سایه سیاست به شکلی بختک‌وار بر آن افتاده است. نیروهای سیاسی در مورد این واکسن‌ها و حتی واکسن‌های دیگر مانند جانسون و جانسون نیز به همین شیوه ارزیابی سیاسی می‌کنند، بدون انکه حتی یک شاهد علمی توسط بانیان این تصورات اقامه شود. این که بین ۷۰ تا ۱۰۰ کشور جهان از واکسن‌های فایزر و مدرنا استفاده کرده‌اند یک واقعیت است اما آنچه در ایران مطرح می‌شود یک ادعا است.  قیاس نمودن واکسن‌ها با هم دارای یک قاعده علمی بر اساس شاخص‌های تعریف شده است که این گروه از واکسن‌ها که کشور از آن محروم شده است در تراز بالایی در همه شاخص‌ها قرار می‌گیرد.

 وزارت بهداشت دولت روحانی و رئیسی در این زمینه چه نقشی داشتند؟ واکسن‌های فعلی که باعث واکسینه شدن بیشتر جامعه و رفع نسبی مشکل کرونا شده است در دولت فعلی ورود آن انجام گرفت و یا دولت روحانی؟

دولت روحانی از شکاف شدید در درون خود در حوزه سلامت رنج می‌برد و عاقبت همین شکاف آنان را تبدیل به گاو نه من شیرده کرد. 

علیرغم آنکه تلاش‌ها برای خرید و ورود واکسن از دوره روحانی جدی شد ولی به دولت او وصال نداد، ولی فراموش نکنیم که سیاست چرخش به سمت واکسن داخلی یک انتخاب حاکمیتی بود و نه تصمیم دولت روحانی.  شکست راهبرد نگاه به درون از نیمه بهار ۱۴۰۰ آغاز شده بود و کشتار وسیع کرونا در اوایل تابستان تا مرداد ماه آخرین میخ را بر تابوت این راهبرد زد و چرخ دنده‌های واردات را روغن‌کاری کرد و سیر منطقی شکل گرفت.

 افرادیکه در مقابل واکسن مقاومت می‌کنند و واکسینه نمی‌شوند چه خطراتی برای جامعه دارند و این وضعیت آیا فقط در ایران است یا در کشورهای دیگر نیز بخش‌هایی از جامعه واکسن نمی‌زنند؟ علت آن چیست؟

مقاومت در مقابل واکسن یک پدیده جهانی است و تنها مختص به کشور ما نیست. مقاومت‌کنندگان در مقابل واکسن دو گروه می‌باشند؛ کسانی که به کلی واکسن‌ها را مردود می‌دانند و کسانی که به شکل موردی نگران سلامت خود هستند.  گروه اول بنیان‌های عقیدتی دارند و از نهادهای غیررسمی ولی قدرتمند در همه کشورها حمایت می‌گردند. این افراد باورهایی شخصی و بسیار متصلب در مورد واکسن و یا هر پدیده بیولوژیک دیگری که قرار باشد به بدن وارد شود دارند و البته از لحاظ عددی بسیار محدود ولی مصمم و فعال هستند.  انرژی‌گذاری برای این افراد فقط باید صرف مقابله با تبلیغات منفی آنان شود و هرگونه اجبار شدید به زدن واکسن آن‌ها را جری‌تر و در باور خود راسخ‌تر می‌کند.   گروه دوم افرادی هستند که سوالات بیشتری در مورد واکسن مطرح می‌کنند و خواستار شفافیت بیشتر در مورد آن هستند بخصوص مواردی مانند واکسن در جوانان و کودکان برای بسیاری از خانواده‌ها بسیار مناقشه‌برانگیز است، ولی کسی برای سوالات آنان پاسخ‌های دقیق ارائه نمی‌دهد و آنان را در تردیدهای خود جدی می‌کنند. این بخش از افراد در صورت تصحیح رفتار حاکمان و همراهی با دل‌نگرانی‌های به‌ حق‌شان می‌توانند ترغیب به تزریق واکسن شوند ولی در هیچ جامعه‌ای این میزان ۱۰۰٪ نیست.  فاکتور مهم در این موضوع اعتماد متقابل رهبران و جامعه عمومی است. اگر به نمونه روسیه که زیر ۵۰٪ جامعه راضی به تزریق واکسن شده‌اند با دقت نگاه کنیم متوجه می‌شویم که چگونه در مردم بی‌اعتماد مقاومت ایجاد می‌شود.

اخیرا اعلام شده آخرین محموله واکسن وارد شده است. این خبر به چه معناست؟ آیا دوز سوم باید تزریق شود و روند واکسیناسیون در آینده چگونه است؟ آیا هر سال باید واکسینه شویم؟

منظور از آخرین محموله واکسن وارداتی قطعا به معنی آنکه هیچ واکسنی بعد از این وارد نخواهد شد نیست، اما به مفهوم پایان یافتن یک دوره از سیاست‌گذاری برای رساندن سطح واکسیناسیون به حدود ۷۰٪ جامعه است که تامین گردیده است و دپوی مناسب انجام شده است. اما در مورد دوز یادآور قطعا باید در گروه‌هایی از جامعه انجام گردد که همان گروه‌های پرخطر هستند که حتی ممکن است نیاز به بیش از دوز سوم باشد و به تزریق هر ساله برای موارد پرخطر برسد.  هدف اولیه در مورد شکستن زنجیره انتقال تا حدودی محقق شده ولی هنوز بسیار شکننده است. زیرا ذخیره افراد ناقل بدون علامت در کشور بسیار بالا است که بدون هیچ نوع امکان رهگیری می‌توانند باعث تحرک ویروس شوند و این موضوع نگران‌کننده‌ترین بخش از بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها است که بیشترین ناقل‌ها در آن گروه حضور دارند.