دولت‌ها موظف بودند به سمت انرژی‌های پاک بروند اما تا به حال این کار را نکرده‌اند

گفتگو از مرضیه حسینی

وزارت نیرو: مازوت نمی‌سوزانیم

وزارت نفت: چاره ای جز سوزاندن مازوت نداریم

استانداری تهران: مازوت در نیروگاه‌های ما استفاده نمی‌شود

شورای شهر تهران: سوخت مازوت به حدود 60 درصد رسیده

محیط زیست: چند نیروگاه تهران به سمت سوخت مازوت رفته‌اند

این بیانات بخشی از اظهارات ضد و نقیض مدیران دستگاه‌های مختلف در خصوص استفاده از مازوت و آلودگی شدید هوای تهران و کلان‌شهرها در روزهای اخیر است. در همین رابطه و به ویژه استفاده از مازوت در تامین نیروی برق و گاز، عیسی کلانتری رئیس محیط زیست گفته مردم یا باید خاموشی و قطعی برق را تحمل کنند یا مازوت را، وی همچنین توصیه کرده مردم تنها در رختخواب لخت شوند و در اتاق نشمن لباس بپوشند تا مصرف گاز کاهش یابد. ارائه این راهکارها در حالی است که شاخص کیفیت هوا در تهران فاصله چندانی با عدد ۲۰۰ و وضعیت قرمز ندارد. 

نکته این‌جاست که طی سالیان اخیر، ایران معمولا مشکلی برای تامین برق مصرفی کشور در فصل‌های سرد نداشته و اتفاقا بیشترین صادرات برق ما طی همین فصل‌ها انجام می‌شد. از سویی، با خرید برق در فصل تابستان، کمبود ایجاد شده ناشی از افزایش مصرف و بالا رفتن تلفات انرژی جبران می‌شد. سال گذشته، صادرات برق ایران به کشورهای همسایه ۱۲۰ درصد افزایش داشت و براساس گزارشی که اتاق بازرگانی تهران و سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق در سال ۱۳۹۸ ارائه دادند، چشم‌انداز سال ۲۰۲۵ این است که ایران بتواند صادرات برق خود به کشورهای همسایه را به ۳۴ هزار مگاوات برساند که معادل نیمی از توان تولید اسمی ۵ سال پیش نیروگاه‌های کشور است. این یعنی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که افزایش ظرفیت توان تولیدی کشور مستقیما منجر به افزایش توان صادراتی شود. بنابراین می‌توان ادعا کرد که کشور ما مشکلی در تامین برق مصرفی داخل کشور ندارد. این نیز امری طبیعی است. چرا که سوخت مصرفی اکثر نیروگاه‌های توان‌بالای ایران گاز طبیعی است و کشور ما در تامین گاز طبیعی مشکلی ندارد. اگرچه معمولا توصیه می‌شود گاز طبیعی به دلیل ارزش بالا در نیروگاه‌ها استفاده نشود و به انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر روی بیاوریم، اما تغییر این مسئله سال‌ها زمان می‌برد و بسیار هزینه‌بر است. 

اما نتیجه‌ای که می‌توان گرفت این است که دعوت مردم به مصرف کمتر برق، اولا نشدنی و بی‌فایده است. 

چرا که با هزینه پایین برق مردم تشویق به کاهش مصرف نمی‌شوند، ثانیا سهم مصرف مردم از توان تولیدی برق کشور آنقدر زیاد نیست که با کاهش تلفات آن بتوان مشکل زیادی را رفع کرد و برای کاهش تلفات باید به جای دیگری نگریست. نکته نهایی هم اینکه واضح است که هرچه مردم کمتر مصرف کنند، باز هم مشکل قطعی برق وجود خواهد داشت، چون همین الان هم نیروگاه‌های ایران مشکلی در تامین برق مصرفی ندارند. می‌توان پیش‌بینی کرد که درصورتی که میزان مصرف مردم به نیمی از مقدار فعلی هم برسد، این انرژی جای دیگری مصرف می‌شود و به مردم نمی‌رسد. 

جای دیگر همان ماینینگ است؛ خبر می‌رسد که ۸ درصد ماینینگ بیت‌کوین دنیا در ایران انجام می‌شود و با توجه به شرایط تحریم پیش‌بینی می‌شود دستگاه‌های ماینینگ فعال ایران، دستگاه‌های از رده خارج کشورهای دیگر باشند که به جای اسقاط سر از معادن بیت‌کوین ایران درآورده‌اند. با توجه به هزینه بالای برق در سایر کشورها، این دستگاه‌ها در جای دیگری از دنیا سودده نیستند و کاملا زیان‌ده شده‌اند. اما با توجه به برق ارزان، استفاده از آن‌ها در ایران موجه و اقتصادی است. تنها چیزی که باعث شده ایران ظرف یکسال درگیر مشکل تامین برق شود، احتمالا همین ماینینگ بی‌رویه با دستگاه‌های اسقاطی است. بنابراین هدف قرار دادن مردم و انداختن تقصیر بر گردن مردمی که مصرفشان معادل مصرف همیشگی است، آدرس غلط دادن است. مشکل جای دیگری است.

 حالا مردم در فضای مجازی با زدن هشتک #خفه‌شدیم نسبت به آلودگی هوا و استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها اعتراض کردند. 

برای اطلاعات بیشتر سراغ محمد درویش رفتیم. درویش کنشگر محیط زیست، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و نویسنده تارنمای "مهار بیابان‌زایی" است. او پیش از این نیز مدیر بخش سیاست محیط زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست بود. از این کارشناس محیط زیست پشت پرده استفاده از مازوت و ارتباط آن با آلودگی هوای تهران را سوال کردیم:

در چند روز اخیر اظهارات ضد و نقیض زیادی از جانب مسئولین در خصوص مازوت و آلودگی‌ها مطرح شده، واقعیت ماجرا چیست؟

ماجرا این است که نقش مازوت در آلودگی هوای تهران و کلان شهرها شدیدا افزایش یافته و بقیه عوامل نسبت به گذشته تغییر چندانی نکرده و حتی کمتر شده است. مصرف مازوت و افزایش استفاده از آن در نیروگاه‌ها و مراکز صنعتی، از نهادهای بالادستی چراغ سبز و مصوبه دارد، به همین دلیل است که آقایان با خیال راحت بیش از دو ماه است که مازوت می‌سوزانند. رئیس شورای شهر تهران هم در این خصوص گفته که میزان ترکیبات گوگردی در هوای تهران دو برابر شده و از ما هم کاری جز هشدار برنمی‌آید. این مسائل قابل انکار نیست زیرا با یک دستگاه سنجش بسیار ساده ایستگاه هواشناسی و پایش هوا قابل اندازه‌گیری است، بنابراین، اظهارات مسئولین مبنی بر عدم استفاده از مازوت مسخره است. این افزایش چند برابری ذرات گوگرد در هوای کلان شهرها در حالی است که تردد ماشین‌ها، موتورسیکلت‌ها، هواپیماها و سایر وسائل حمل و نقل به دلیل شرایط کرونا و تعطیلی اماکن پر رفت و آمد، شدیدا کاهش پیدا کرده است. بنابراین آلودگی هوا به کیفیت سوخت برمی‌گردد، کیفیت گازوئیل شدیدا پایین آمده، وضعیت برای بنزین هم به همین شکل است، هرچند آقایان به این مسئله معترف نیستند چون در این صورت ناچارند بپذیرند تحریم‌ها در حوزه هوای سالم نیز اثر داشته است. به دلیل همین رویکرد است که برای حل معضل مازوت کاری نکرده و این ماده را در ریه‌های مردم انبار می‌کنند. آن‌ها با این کار آخرین ذخایر اعتماد ملی را بر باد می‌دهند. واکنش مسئولین در برابر مشکلات کشور عجیب است، به عنوان مثال مجلس از دولت می‌خواهد که تا سال ۱۴۳۰ اسرائیل را از روی کره زمین محو کند! یعنی وقتی که هیچ زمان مشخصی برای واکسیناسیون کرونا یا منع استفاده از موادی چون مازوت ندارند، برای نابودی اسرائیل در ۳۰ سال آینده برنامه می‌ریزند و دولت را مکلف می‌کنند. 

آیا در طول سالیان گذشته اقدامی برای بهتر کردن کیفیت مازوت انجام شده؟

متاسفانه خیر، در چند سال گذشته دانشجویان و متخصصین دانشگاه‌های شریف، علم و صنعت، پلی تکنیک، خواجه نصیر، پیشنهادها و طرح‌های خوبی برای اصلاح کیفیت مازوت و تبدیل آن به مازوتی با درصد آلودگی کمتر به وزارت نفت ارائه داده‌اند اما به این دلیل که می‌بایست در جهت انجام کارهای پژوهشی و عملیاتی طرح، چند میلیون دلار هزینه می‌کردند، از انجام این کار سرباز زدند. آقایان در طول یک دهه گذشته روی پروژه بهبود کیفیت مازوت سرمایه‌گذاری نکردند چون این ماده مشتری‌های دست به نقد و سود خوب دارد، یک مشتری آن سازمان جنگل‌ها است که مازوت را به کف بیابان‌ها می‌پاشد و مشتری دیگرش نیروگاه‌ها و مراکز صنعتی هستند که مازوت را مصرف می‌کنند. مردم قربانیان واقعی این کسب و کار هستند اما از آنجا که در طول سالیان گذشته اجازه نداده‌اند که مردم از پشت پرده آلودگی هوا با خبر شوند، هوای پاک که بر اساس نص قانون حق مردم است، به مطالبه آن‌ها تبدیل نشده است. 

بحث آلودگی هوا را ما پارسال هم به صورت جدی داشتیم اما حرفی از مازوت نبود، امسال چطور این بحث به میان آمد؟

پارسال به این دلیل که حجم ترددها زیاد بود، می‌توانستند تقصیر را  گردن ماشین‌ها و موتورسیکلت‌ها و ... بیندازند به علاوه کیفیت سوخت از جمله گازوئیل تا این حد پایین نبود. امسال وقتی حجم ترددها شدیدا کاهش پیدا کرد اما آلودگی هوا کمتر نشد، این سوال پیش آمد که دلیل واقعی آلودگی هوا چیست؟ آقایان هم دیگر نتوانستند اثرگذاری مازوت را انکار کنند. یعنی کرونا این سوال را ایجاد کرد که شما سال‌هاست طرح ترافیک می‌فروشید، طرح زوج و فرد اجرا می‌کنید، مدرسه تعطیل می‌کنید که آلودگی را کم کنید الان که کرونا صد برابر بیشتر از اقدامات شما اثرگذار بوده پس چرا هوا همچنان آلوده است و حتی نسبت به پارسال بدتر شده؟ شهرداری تهران آماری را اعلام کرده که باعث سرشکستی و تاسف است، شهرداری گفته سال ۹۹ تا به الان تعداد روزهای پاک تنها ۱۵ روز بوده در حالی که پارسال ۲۵ روز  و دوسال پیش ۲۸ روز هوای پاک داشتیم. علی رغم اینکه به دلیل کرونا در تمام جهان هوا سالم‌تر بوده، در ایران میزان آلودگی هوا به نحو چشمگیری افزایش پیدا کرده است. آقایان به جایی پاسخگویی ندارند، یا انکار می‌کنند یا مردم را در موقعیت‌های بی‌ربط و خنده‌دار قرار می‌دهند، آقای کلانتری می‌گوید مردم یا خاموشی را تحمل کنند یا مازوت را! چرا مردم همواره باید در معرض انتخاب بین بد و بدتر باشند؟ در حالی که دست کم در دو برنامه توسعه، دولت‌های مستقر موظف بودند به سمت استحصال انرژی‌های جدید و پاک برود اما تا به حال این کار را نکرده‌اند! دولت می‌بایست هر ساله ۵ هزار مگابایت برق از طریق انرژی‌های نو تامین کند اما تاکنون این کار را نکرده اگر دولت‌ها به این تعهدات پایبند بودند، نیازی به تامین برق از طریق نیروگاه‌های حرارتی به‌شدت آلاینده برای تولید انرژی و برق نبود. متاسفانه هیچ تفکر نو و راهگشایی اجازه ظهور و بروز نمی‌یابد؛ زیرا تصمیم‌گیری در دست مافیای پرقدرتی است که سودش در ساخت نیروگاه‌های حرارتی و سدهای برق - آبی است. این مافیا به نوبه خود لابی‌های قدرتمندی در بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه، وزارت نفت، وزارت نیرو و محیط زیست دارد.