ادامه‌ سال تحصیلی جاری به شکل مجازی چقدر ممکن است؟

سحر فرخی-خبرنگار اجتماعی

روزی که کلاس به اجبار برای مدت نامشخصی تعطیل شد دستی مهربان با خطی زنانه و زیبا بر تخته‌ی سبز دبستان نوشت: دخترهای نازنینم، صورتی های گل گلی من. می‌دانم و باور دارم که خیلی زود همدیگر را دوباره می‌بینیم و شاید این‌بار که همدیگر را دیدیم با اتکا به عشق، همدیگر را بیش‌تر و عمیق‌تر دوست خواهیم داشت.

از مهمترین سوالات و چالش‌هایی که ذهن بسیاری از دست اندرکاران بخش آموزش و فرهنگ را مشغول کرده  این است که در شرایطی که ویروس کرونا قریب شش ماه کشور چین را درگیر کرده بود قابل پیش بینی بود که دیر یا زود عواقب آن به کشور ما هم سرایت کند حال که سازمان‌های متعددی در کشور تحت عنوان ستادهای مدیریت بحران،حوادث غیر مترقبه و... تاسیس شده است،  آیا بهتر نبود که از چند ماه قبل تمهیداتی برای شرایط  کنونی نیز بیندیشند ؟ آیا بهتر نبود  بودجه بندی کتابها به نحوی مورد  بازنگری قرار گیرد که وقتی درگیر بحران شدیم لااقل مطالب در سطح قابل قبولی تدریس شده باشد که بتوان دانش آموزان را ارزشیابی و شاید امتحانات زودهنگام را برگزار کرد؟ آیا نباید از ماه ها قبل برای آموزگاران  کلاسهای تولید محتوا و کار با انواع نرم افزارها تدارک دیده می‌شد؟ آیا نمی بایست در جهت تهیه امکانات کمک آموزشی مناسب از قبیل لپ تاپ و گوشی که دارای دوربین و حافظه‌ی  مناسب باشد برای آموزگاران اقدام می شد که بتواند جوابگوی نیازهای امروز باشند؟ بسیاری از معلمین و دبیران، دارای گوشی های هوشمند نمی باشند و بسیاری از گوشی های هوشمند هم از قابلیت های لازم برای تدریس های آنلاین برخوردار نیستند و مرتباً سر کلاس با مشکل مواجه می‌شوند.

معضل دیگر این است که بسیاری از والدین موافق استفاده فرزندانشان از اینترنت نیستند و خودشان هم به دلایل مختلف قادر نمی‌باشند روزانه ساعت های زیادی پا به پای فرزندانشان، گردش آن ها را در فضای مجازی کنترل کنند. آموزش و پرورش که تا دیروز مخالف صرف زمان طولانی در اینترنت و پرسه زدن دانش آموزان در فضاهای مختلف مجازی بود امروز چه جوابی برای این والدین دارد ؟ چرا که در بسیاری از موارد مشاهده می شود که دانش آموزان در شروع و پایان کلاس اعلام حضور می کنند و در فاصله زمانی بین این دو مشغول گشت و گذار در فضاهایی هستند که از دید والدین و معلم پوشیده است این مسئله می‌تواند آسیب جدی به روند معمول تربیت فرزندان در خانواده وارد کند و چنان که به نظر می رسد کلاس های آنلاین چندان در استفاده‌ی دانش‌آموزان از مطالب درسی مفید واقع نشده است.

یکتا یکی از دانش‌آموزان مقطع دبیرستان می‌گوید: " متاسفانه همگی انگیزه درس خواندن را از دست داده‌ایم . آموزگاران خیلی زحمت می کشند ولی بیشتر بچه ها حضور اول کلاس را می‌زنند و بعد مشغول کار خود می شوند یا به رختخواب می روند معلمین هم متوجه این موضوع هستند و احساس بی‌فایدگی می‌کنند و همگی برای انرژی متقابل که از اساتید می گرفتیم یا به آنها می دادیم دلتنگ هستیم."

در این بین بچه های کوچک و شیطان هم هستند که به هیچ عنوان حاضر نیستند پای تلویزیون یا رسانه ها بنشیند و با این تصور که تعطیلات شروع شده ، نمی‌خواهند از خیر بازی و تفریح خود بگذرند. فهماندن این مسئله به بچه های کوچک ابتدایی که این تعطیلات به معنای تابستان نیست، برای والدین و معلمان مشکل ساز شده است. بچه‌های بزرگتر هم که زمزمه‌هایی  در مورد احتمال ضمیمه شدن فرصت تابستان پیش‌رو به سال تحصیلی به گوششان رسیده، نمی‌خواهند فرصت فعلی را از دست بدهند.

در صحبتهایی که با دوستانم که فرزندان مشغول به تحصیل در مقطع ابتدایی دارند داشتم، متوجه شدم  از برنامه‌های شبکه آموزش استفاده نمی کنند و کیفیت تدریس در این شبکه را قابل قبول نمی دانند و ترجیح می دهند از مدارس فرزندانشان مطالبه گری کنند.

آن دسته از دانش آموزانی هم که در هنرستان ها مشغول تحصیل در رشته هنر یا فنی هستند قادر به استفاده از آموزشهای آنلاین می باشند چون باید به صورت متناوب تکلیف خود را به منظور رفع ایرادات و نواقص به اساتید ارائه کنند مثلاً کسی که در رشته‌هایی مثل نقاشی، انیمیشن،تئاتر، سینما، ماشین ابزار و سایر رشته ها تحصیل می‌کند چگونه میتواند بدون تعامل مستقیم با استاد متوجه معایب کار خود شود و اگر هم ارائه تکلیفی به صورت فرستادن فایل تصویری برای استاد صورت بگیرد مسلماً کافی نخواهد بود.

برای مثال پسر من که محصل یکی از رشته های هنری است و از روی عشق و علاقه رشته‌ی خود را دنبال کرده درصدد است که با شروع سال تحصیلی، مجددا برای کلاس فعلی ثبت نام کند چرا که مهارت لازم را در این سال از اساتید خود کسب نکرده است.

برای شنیدن مشکلات اولیای مدارس به یکی از مدیران ابتدایی تلفن کردم در ادامه صحبت های این مسئول مدرسه را می خوانید:

 "این قضیه یک تجربه بسیار جدید برای همه بود. از معلم تا دانش آموز و خانواده هیچکدام پیش زمینه ذهنی برای مواجهه با چنین معضلاتی را نداشتیم. از ابتدای تشکیل کلاس های آنلاین، چالش ما عادت دادن دانش آموزان به این نظم جدید بود این مسئله پروسه‌ای زمان‌بر بود. خصوصاً دانش آموزان کم سن و سال قادر به رعایت ترتیب و درک مفهوم وضعیت جدید و شرایط موجود نبودند معلمان نیز قاطعیت کلاس‌های حضوری را نداشتند و مطالب حاشیه‌ای بیشتر دیده می شد. مشکل دیگر ما اخبار ضد و نقیضی بود که که از طرف مقام های مختلف به گوش می رسید دستورالعمل های مختلفی که از طرف افراد گوناگون در وزارتخانه مطرح می‌شد به طوری که گاهی شاهد بودیم معاون آموزشی یک مسئله را مطرح می کرد و مدتی بعد وزیر یا رئیس جمهور مسئله دیگری را عنوان می کرد. یک نوع کلافگی و بی خبری از تصمیمات آینده دامنگیر همه شده است، چرا که هنوز هم به طور قطع نمی دانیم که قرار است چه اتفاقی بیفتد گاهی می شنویم که ممکن است سال تحصیلی کلاً منحل شود و گاهی می شنویم که قرار است مدارس به زودی بازگشایی شود. شبکه های مجازی و اپلیکیشن های معرفی شده از طرف آموزش و پرورش هم چندان کارساز نیستند زیرا اولاً در نصب آن ها مشکلات زیادی داریم و خود من شخصاً نتوانستم ظرف دو روز گذشته  نرم افزار "شاد"  را از روی لینکی که برای دانلود در اختیار ما گذاشته شده وارد وسایل کمک آموزشی کنم. بسیاری از این اپلیکیشن ها در وسایلی که از پروتکل شرکت اپل استفاده میکنند قابل نصب نیست. ضمناً والدین مایلند از پروتکل ها و برنامه های بین المللی که از سوی شرکتهای بزرگ و معتبر مانند گوگل و اپل ارائه می شود استفاده کنند. ما برای بالا بردن سطح اعتماد والدین اعلام کردیم که نرم‌افزار شاد کاملاً ساخته نهاد آموزش و پرورش است و ارتباطی به برنامه‌های داخلی ایران ندارد اما والدین متوجه ارتباط این نرم‌افزار با اپلیکیشن هایی مثل روبیکا شدند  و از آنجایی که شایعه هک اطلاعات شخصی بیش از ۵ میلیون کاربر روبیکا دهان به دهان می چرخد، بسیاری از والدین حاضر به نصب نرم‌افزارهای  معرفی شده در وسایل شخصی خود نیستند وقتی می بینم که چندین سال زمان و هزینه صرف تهیه این برنامه ها شده و هماهنگی های مختلفی از طرف آموزش و پرورش با مسئولین مدارس صورت گرفته اما هنوز این برنامه ها به قدر کافی اعتماد مردم را جلب نکرده که بتواند در شرایطی مانند شرایط حاضر جوابگوی نیازهای تحصیلی دانش‌آموزان باشد واقعاً احساس تاسف می کنم. ای کاش آموزش و پرورش متولیان بخش آموزش را آزاد می گذاشت تا خودشان با توافق با والدین بچه ها از هر برنامه و پروتکلی که مورد اطمینان طرفین باشد استفاده کنند در این صورت مسلماً جواب های بهتری می‌گرفتیم. ضمناً تدریس بعضی از دروس مانند ریاضی که به حل مثال های متعدد نیاز دارد دروسی مانند فلسفه که اساس آن بر پرسش و پاسخ و گفتگو است و همچنین آزمایش های علمی برای دروس فیزیک شیمی و علوم در قالب کلاس آنلاین قابل انجام نیست البته گاهی با استفاده از فیلم های کمک آموزشی میتوان برای بخشی از دروس مانند حل تمرین و آزمایشات فیزیک شیمی و علوم چاره جویی کرد اما ارسال فیلم های کمک آموزشی به راحتی صورت نمی گیرد زیرا حجم بالا دارد، از طریق واتساپ به دلیل محدودیت زمانی خود واتساپ قابل انجام نیست و تلگرام هم به جهت فیلترینگ برای این مسئله قابل استفاده نیست. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته زیرساخت ها و فرهنگ سازی لازم برای ارتباط مجازی بین نهادهای آموزش و دانش آموزان از سالها قبل طراحی شده و سرعت اینترنت و نرم‌افزارها و سخت‌افزارها جوابگوی این نیاز بین معلم و دانش آموز هستند. این کشورها چندین سال است که از مزایای آموزش های آنلاین بهره می‌برند و مشکلات ما را ندارند و در این مقطع زمانی هم موفق عمل می کنند."

 مسئله دیگر فقر است که همیشه مانعی در برابر توسعه بوده است. یکی از آموزگاران مناطق محروم مشکلات خود را به‌این صورت بیان می کند: " بسیاری از شاگردان من در شرایط زندگی می‌کنند که وسیله مختص خود برای استفاده چند ساعته در کلاس های آموزش مجازی ندارند. گاهی اوقات مشاهده می‌شود که در تمام افراد یک خانواده حتی یک گوشی هوشمند وجود ندارد. بسیاری از دانش آموزان پول کافی برای خرید بسته های اینترنتی ندارند. من یا معلمین دیگر با زحمت زیاد فیلم های آموزشی و پاورپوینت تهیه می‌کنیم و با صرف هزینه و وقت آن را در اختیار دانش آموزان قرار می دهیم اما با عدم انجام تکلیف مواجه می شویم و وقتی علت را می‌پرسیم متوجه می‌شویم که حجم صوت و فیلم زیاد بوده و پدر خانواده اجازه دانلود به دانش آموز نداده است."

 آموزگار دیگری می‌گوید: "چندین هفته است که تلاش می کنم از طریق شبکه های مجازی با دانش آموزان خود در ارتباط باشم  و به آنها برای رسیدگی به تکالیف شان کمک کنم اما به دلیل نبود نظم کافی و زیرساخت های مناسب و سرعت نا مطلوب اینترنت متوجه شده‌ام که والدین و دانش آموزان از کلیه این روند خسته شده‌اند و همکاری مناسب را ندارند. در بعضی از خانواده ها هم والدین به کلی از خود رفع مسئولیت کرده فکر می‌کنند که در یک تعطیلات طولانی به سر می برند. این مسئله برای بچه های کوچک که قادر به استفاده از وسایل کمک آموزشی نیستند مشکل ساز شده. گاها وقتی دانش آموزم در کلاس حاضر نمی شود با خانواده تماس می‌گیرم و علت را جویا می شوم. متوجه می‌شوم که والدین حاضر نشدند از خواب صبحگاهی خود برای کمک به فرزندشان صرف نظر کنند اما همین والدین انتظار دارند که در  تمام ساعات شبانه روز ما را پاسخگو ببینند و حتی در ساعات پایانی شب برای تبادل نظر در مورد مسائل درسی فرزندشان با ما تماس میگیرند. "

عکس این قضیه هم وجود دارد. بعضی از آموزگاران از دخالت های غیر تخصصی والدین در امور تحصیلی دانش‌آموزان شکایت می‌کند به نحوی که والدین مرتباً در فضای آموزشی و یا به صورت پیغام های شخصی انتقادات و پیشنهادات زیادی به آموزگاران و دبیران ارائه می کنند در حالیکه آموزگاران و دبیران بر اساس دستورالعمل های مشخص شده از طرف وزارت آموزش و پرورش به طور منظم در کلاس‌های نحوه‌ی تدریس شرکت می‌کنند و موظفند که نحوه‌ی تدریس خود را به‌روزرسانی کنند. یعنی متدی که برای تحصیل به بچه‌های امروز استفاده می‌شود با متدی که برای تحصیل به والدین آنها استفاده می‌شد تفاوت بسیار زیادی دارد و بعضی از والدین حاضر به پذیرفتن این تفاوت نیستند و دخالت های آنها دانش آموزان را سردرگم می کند و اعتماد دانش آموز را به آموزگار از بین میبرد.

مربی آمادگی جسمانی یکی از مدارس که با تعهد بالا تلاش دارد در این روز های قرنطینه آمادگی جسمانی دانش آموزان خود را حفظ کند از مشکلات سرعت اینترنت و نرم افزارهای موجود شکایت دارد به این نحو که بعد از هماهنگی با دانش آموزان و ساماندهی آنها در گروه های چند نفره برای انجام تمرین های روزانه، سرعت اینترنت حتی به اندازه‌ای مطلوب نیست که تمرین اول را به تمرین دوم برسانند و مرتبط با قطع صوت و تصویر مواجه می‌شوند و حتی بچه ها به طور مداوم از جلسه تمرین گروهی به بیرون پرتاب می شوند.

 به موازات این مسئله، اجبار برخی مدیران مدارس به استفاده از تصویر دبیران و آموزگاران مونث در فیلم های آموزشی باعث مشکلاتی در خانواده برخی از این عزیزان شده که از طرف خانواده و همسر معذوریت دارند و متاسفانه از طرف مدارس غیر دولتی هم به عدم پرداخت حقوق و عدم تمدید قرارداد سال بعد تهدید می شوند.

 با در نظر گرفتن مجموعه‌ی این شرایط باید دید در پایان سال تحصیلی وزارت آموزش و پرورش چقدر از نظر راندمان کاری موفق بوده دانش آموزان و والدین تا چه حد از این روند راضی هستند. از آنجایی که هیچ تضمینی برای بهبودی این شرایط طی ۶ ماه آینده وجود ندارد حتی اگر سال تحصیلی جاری کاملا تعطیل اعلام شود باز هم نمی توان به بازگشایی مدارس در مهر ۱۳۹۹ اطمینان کامل داشت. در کشوری که مردم در طیف گسترده‌ای به لحاظ فرهنگی و اقتصادی زندگی می کنند و امکانات نقاط محروم و دور افتاده با شهرهای بزرگ یکسان نیست، نمی‌توان رویه  ثابتی برای کل نظام گسترده‌ی آموزشی اتخاذ کرد. به نظر می‌رسد حل این معضل که آینده فرزندان این مرز و بوم در  گرو آن است، احتیاج به کارشناسی اساتید و متخصصین حوزه های مختلف آموزشی، جامعه شناسی، روانشناسی و غیره دارد.