نگاهی به زندگی و آثار سیمین دانشور خالق رمان ماندگار سووشون

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: سیمین دانشور در ۸ اردیبهشت ۱۳۰۰ در شهر هنرپرور شیراز در خانواده‌ای اهل فرهنگ به دنیا آمد. پدرش محمدعلی دانشور پزشک و مادرش قمرالسلطنه حکمت مدیر یک هنرستان دخترانه و نقاش بود.

سمین سه برادر به نام‌های منوچهر، هوشنگ و خسرو و دو خواهر به نام‌های هما و ویکتوریا داشت. او دوره ابتدایی را در مدرسه انگلیسی‌زبان مهرآیین سپری کرد و چون در کتابخانه پدرش هم آثار نویسندگان ایرانی و هم آثار نویسندگان روز دنیا وجود داشت از همان کودکی با اشعار حافظ و سعدی و ادبیات کلاسیک ایران مانند آثار ناصر خسرو و تاریخ بیهقی انس گرفت. سیمین اشتیاق فراوانی نسبت به مطالعه از خود نشان دادو چون با زبان انگلیسی نیز آشنا بود خیلی زود به مطالعه ادبیات جهان پرداخت.

سیمین دانشور دوران دبیرستان را نیز در همان مدرسه مهرآیین گذراند. سال ۱۳۱۶ اولین مقاله‌ او را با عنوان زمستان بی‌شباهت به زندگی ما نیست در نشریه‌ای محلی در شیراز به چاپ رسید.

 سمین در سال ۱۳۱۷، همراه با خواهر و برادرش هما و منوچهر به تهران آمد. هما در رشته پزشکی، منوچهر در رشته باستان‌شناسی به تحصیل مشغول شدند. سیمین هم مدتی به شبانه‌روزی آمریکایی تهران رفت و به تحصیل زبان انگلیسی پرداخت و پس از مدتی بعد در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شد.

مرگ پدر سیمین دانشور

در 20 سالگی سیمین دانشور پدرش، محمدعلی دانشور درگذشت. مادرش نیز تصمین گرفت به تهران بیاید و همراه با فرزندانش در خیابان ایرانشهر اقامت کردند. با وجود عدم نیاز مالی سیمین دانشور مصمم بود که کار کند. لذا در سال ۱۳۲۰ به عنوان معاون اداره تبلیغات خارجی در رادیو تهران مشغول به کار شد. علی اکبر کسمایی و احمد شاملو نیز از همکاران او این اداره بودند.

اولین تجربه نویسندگی سیمین دانشور

دو سال بعد، در سال ۱۳۲۲، از کار در رادیو استعفا داد و در روزنامه ایران به کار مشغول شد و همزمان با نام مستعار شیرازی بی‌نام در نشریات مختلف به نوشتن مقاله و ترجمه نیز مشغول بود. مرتضی کیوان که از دوستانش بود او را تشویق کرد داستان‌های پراکنده‌اش را جمع‌آوری و منتشر کند. در ۱۳۲۷، اولین کتاب خود را با نام آتش خاموش که شامل ۱۶ داستان کوتاه بود به دست انتشار سپرد. آتش خاموش اولین مجموعه داستانی است که توسط زنی ایرانی منتشر شده است. با این وجود داستان‌های این مجموعه با نقدهای منفی بسیاری روبرو شد و موفقیتی برای سیمین دانشور به همراه نداشت.

آشنایی سیمین دانشور و  جلال آل احمد

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۷، در حالی که با اتوبوس از تهران عازم شیراز بود با جلال آل‌احمد، نویسنده و روشنفکر ایرانی، آشنا شد. آشنایی آن دو پس از دو سال بعد به ازدواج منجر شد.

ویکتوریا دانشور خواهر سیمین داستان آشنایی سیمین دانشور و جلال را اینگونه روایت می‌کند:

«ما عید به اصفهان رفته بودیم. در اتوبوسی که می‌خواستیم به تهران برگردیم، آقایی صندلی کناری‌اش را به سیمین تعارف کرد. آن دو کنار هم نشستند. بعد آمدیم خانه. صبح دیدم سیمین آماده می‌شود که برود بیرون. من هم می‌خواستم بروم خرید. وقتی در را باز کردم، دیدم جلال آل احمد جلوی در ایستاده‌است. نگو این‌ها روز قبل قرار مدارشان را گذاشته‌اند. روز نهم آشنایی‌شان هم قرار عقد گذاشتند. بعد همه را دعوت کردیم و در مراسمشان فامیل و همه نویسندگان بودند. صادق هدایت هم بود. بعد آن‌ها خانه‌ای اجاره کردند و رفتند سر زندگی‌شان.»

آل احمد خانواده‌ای مذهبی داشت. پدر و پدربزرگش روحانی بودند. خانواده دانشور مرفه و تحصیل‌کرده بودند. پدر آل احمد راضی به این ازدواج نبود و در روز عقد جلال و سیمین به قم رفت و در عقد کنان حضور نیافت. او تا ده سال بعد هم پایش را به خانه آنها نگذاشت. شمس آل احمد، برادر جلال، در کتاب سیر و سلوک خاطره‌ای از مراسم عروسی نقل می‌کند. به گفته او، صادق هدایت، از جمله مهمانان عروسی بود و یک قاشق چایخوری یک بار مصرف به عروس و داماد کادو داد. گویا این ماجرا باعث خنده و تفریح حضار شده بود.

این ازدواج، تا مرگ ناگهانی آل احمد، در سال ۱۳۴۸، به مدت ۲۰ سال ادامه یافت. دانشور در گفتگو با ناصر حریری گفته‌است که آنها هر چیزی را می‌نوشتند به هم نشان می‌دادند اما سیمین هرگز اجازه نمی‌داده جلال در نوشته‌هایش دست ببرد.

فارغ‌التحصیلی سیمین دانشور از دانشگاه

سیمین دانشور در ۱۳۲۸ با مدرک دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. رساله او «علم‌الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم» نام داشت. استاد راهنمای این رساله ابتدا فاطمه سیاح بود اما با مرگ ناگهانی او سیمین دانشور با راهنمایی بدیع‌الزمان فروزانفر کار رساله را ادامه داد. بخش اول این رساله که در زمان حیات سیاح و با راهنمایی او نوشته شده‌است به «علم‌الجمال در غرب» می‌پردازد، موضوع بخش دوم که زیر نظر فروزانفر نوشته شده‌است «علم‌الجمال در ایران» است. از اساتید سیمین دانشور در دانشکده ادبیات می‌توان عباس اقبال، بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرای بهار، علی اصغر حکمت، نصرالله فلسفی را نام برد.

سیمین در همین سال سرباز شکلاتی جرج برنارد شاو را ترجمه و منتشر کرد و مقاله‌ها و داستان‌های کوتاهی نیز در روزنامه کیهان، مجله بانو و امید از او به چاپ رسید.

دانشور در شهریور ۱۳۳۱ با دریافت بورس تحصیلی از مؤسسه فولبرایت به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در رشته زیبایی‌شناسی به تحصیل پرداخت. دانشور در استنفورد نزد والاس استگنر داستان‌نویسی و نزد فیل پریک نمایش‌نامه‌نویسی آموخت. او در مصاحبه‌هایش همیشه به تأثیر استگنر بر سبک داستان‌نویسی‌اش اشاره می‌کند: «تکنیک نویسندگی خود را مدیون والاس استگنر هستم. این که روایت نمی‌کنم و نشان می‌دهم که قید و صفت به کار می‌برم و این که از فعل و اسم بیشترین استفاده را می‌کنم.» در مدت زندگی و تحصیل در آمریکا دو داستان کوتاه به زبان انگلیسی نوشت که در نشریه دانشگاه استنفورد به نام د پسیفیک اسپکتیتر منتشر شد. او همچنین در مدت تحصیل در آمریکا نمایشنامه‌های باغ آلبالو و دشمنان اثر چخوف، رمان بئاتریس آرتور شنیتسلر و رمز موفق زیستن دیل کارنگی را هم ترجمه و منتشر کرد.

بازگشت سیمین دانشور به ایران

دانشور در سال ۱۳۳۴ به ایران برگشت و به عنوان معلم در هنرستان هنرهای زیبای دختران و پسران به تدریس مشغول شد. او سپس مدیریت مجله نقش و نگار را به عهده گرفت و همچنین کمدی انسانی سارویان و داغ ننگ ناتانیل هاتورن را به فارسی ترجمه کرد.

در سال ۱۳۳۸، سیمین در سمت دانشیار کلنل علینقی وزیری در رشته باستان‌شناسی و تاریخ هنر دانشگاه تهران مشغول به کار شد. کار تدریس او در دانشگاه تهران تا بیست سال بعد، یعنی سال ۱۳۵۸ که از دانشگاه تهران بازنشسته شد ادامه یافت.

در سال ۱۳۴۰، دومین مجموعه داستان سیمین دانشور با عنوان شهری چون بهشت را منتشر شد. این مجموعه شامل ده داستان کوتاه بود.

سیمین دانشور در سال ۱۳۵۱، کتاب چهل طوطی را نوشت و منتشر کرد که ترجمه‌ای بود از مجموعه‌ای از حکایت‌های هندی که لین یوتانک، نویسنده چینی، در کتابی به نام The Wisdom of India جمع‌آوری کرده‌است. این کتاب تنها همکاری آل احمد و دانشور به حساب می‌آید و در سال ۱۳۵۱، با نام چهل طوطی اصل از سوی انتشارات موج منتشر شد.

رمان جزیره سرگردانی نوشته سیمین دانشور

در سال ۱۳۷۲، اولین کتاب از سه‌گانه سیمین دانشور، به نام جزیره سرگردانی منتشر شد که بر بیان دغدغه‌های روشنفکران ایران در دهه ۴۰ و ۵۰ تمرکز داشت. ۱۳۷۶، مجموعه داستان از پرنده‌های مهاجر بپرس با همکاری نشر نو و نشر کانون چاپ شد.

آتش خاموش اثر سیمین دانشور

آتش خاموش (اردیبهشت ۱۳۲۷) اولین مجموعه داستان دانشور و اولین مجموعه داستان از نویسندگان زن ایرانی‌ست. این مجموعه شامل ۱۶ داستان کوتاه است که بین سال‌های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۶ نوشته شده‌اند .قهرمان داستان‌ها اغلب دختری تحصیلکرده از خانواده‌ای مرفه است که با عقب‌ماندگی‌های ایران سنتی سر ناسازگاری دارد. این مجموعه داستان را اغلب منتقدان ضعیف ارزیابی کرده‌اند و نشانه بی‌تجربگی نویسنده دانسته‌اند اما احساسات زنانه‌ای که در داستان‌ها دیده می‌شود در فضای داستان‌نویسی ایران تازگی دارد. هوشنگ گلشیری داستان‌های این مجموعه را سیاه‌مشقی بیش نمی‌داند. از نظر او «کلاغ کور» بهترین داستان این مجموعه است.

مجموعه داستان به کی سلام کنم اثر سیمین دانشور

مجموعه داستان به کی سلام کنم؟ در خرداد ۱۳۵۹ منتشر شد، چهار داستان این مجموعه پیش‌تر، در سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴، در جُنگ الفبا به سردبیری غلامحسین ساعدی چاپ شده بود و با تغییرات جزئی در کتاب آمده‌است. این چهار داستان عبارتند از:تیله شکسته، تصادف، به کی سلام کنم؟ و چشم خفته. شش داستان دیگر اولین بار در همین مجموعه منتشر شده‌اند. تمام داستان‌های این کتاب پیش از انقلاب نوشته شده‌اند. موضوع داستان‌های این مجموعه مسائل سیاسی و اجتماعی دهه ۵۰ و اختناق حاکم بر جامعه بود. در بعضی دیگر از داستان‌ها، دانشور به جنبه‌های منفی غرب و مصرف‌گرایی و تأثیر آن در ازخودبیگانگی زنان طبقه متوسط می‌پردازد. در برخی از داستان‌های این مجموعه از شیوه تک‌گویی در روایت استفاده شده‌است.

از پرنده‌های مهاجر بپرس

از پرنده‌های مهاجر بپرس مجموعه داستان‌هایی‌ست که دانشور طی سال‌های پس از انقلاب با مضمون انقلاب و جنگ نوشت و در سال ۱۳۷۶ در قالب یک کتاب منتشر کرد. داستان‌های این مجموعه حال و هوای زندگی‌نامه‌ای دارند.

رمان سووشون نوشته سیمین دانشور

در تیرماه ۱۳۴۸، رمان سَووشون را منتشر کرد،که مشهورترین رمان سیمین و از جمله پرفروش‌ترین رمان‌های معاصر به شمار می‌آید که تاکنون بیش از پانصد هزار نسخه از آن در ایران به فروش رفته و به بیش از هفده زبان ترجمه شده‌است. بسیاری از منتقدان این رمان را از ماندگارترین آثار ادبی فارسی می‌دانند.

داستان سووشون در زمان جنگ جهانی دوم می‌گذرد. شخصیت اصلی داستان زنی‌ست به نام زری و داستان از نظرگاه او روایت می‌شود. شیراز مملو از نیروهای انگلیسی‌ست و غذا کم است. انگلیس، برای تأمین آذوقه قشونش، غله ملاکان شیراز را یک جا می‌خرد. یوسف، همسر زری، هم از ملاکان شیراز است اما نمی‌خواهد محصولش را به انگلیسی‌ها بفروشد و رعیت را گرسنه بگذارد. زری در دل شجاعت و مقاومت همسرش را تحسین می‌کند اما از عاقبت کارهای او نگران است. نویسنده در عین حال که خط داستانی پرماجرایش را پیش می‌برد اوضاع منطقه فارس را نیز در این برهه زمانی توصیف می‌کند.

حسن میرعابدینی این رمان را آغازگر فصلی تازه در داستان‌نویسی ایران می‌داند. محمد حقوقی، محیط جنوب را در این داستان قابل تعمیم به تمام ایران می‌داند. به اعتقاد او، زری نماینده زن تحول‌یافته ایرانی‌ست و همسرش یوسف، نماینده روشنفکران مبارز است.

درگذشت سیمین دانشور

در تاریخ۳۰ تیر ۱۳۸۶ خورشیدی سیمین دانشور به دلیل بیماری حاد تنفسی در بیمارستان پارس تهران بستری شد و پس از تحمل یک دوره بیماری آنفلوآنزا، عصر روز ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ در ۹۰ سالگی در خانه‌اش در تهران از دنیا رفت و در قطعه ۸۸ (هنرمندان)، به خاک سپرده شد

آثار ترجمه‌ سیمین دانشور

سیمین دانشور در کنار داستان‌نویسی به کار ترجمه هم می‌پرداخت. او البته نوشتن را کار اصلی خود می‌دانست اما گاه به گاه هم او و هم آل احمد ناچار می‌شدند برای گذران زندگی دست به ترجمه بزنند. دانشور از انگلیسی و آل احمد از فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کرد. او به جز داستان و رمان و نمایشنامه، چند مقاله نیز ترجمه کرده‌است.

• سرباز شکلاتی/جرج برنارد شاو، ۱۳۲۸.
• دشمنان/آنتوان چخوف، ۱۳۲۸
• تیفوس آنتوان چخوف، چند خاطره از چخوف/ماکسیم گورکی، تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۹.
• بهترین داستان‌های چخوف‌/آنتوان چخوف، تهران: صفی‌علیشاه، ۱۳۳۰.
• بئاتریس/آرتور شنیتسلر، تهران: بنگاه مطبوعاتی رواق، ۱۳۳۲.
• ک‍م‍دی ان‍س‍ان‍ی، ی‍ا، پ‍ی‍ک م‍رگ و زن‍دگ‍ی‌/ ویلیام سارویان. ت‍ه‍ران: ابن‌سینا: کتابخانه دانش: مؤسسه انتشارات فرانکلین‌‫، ۱۳۳۳.
• ه‍م‍راه آف‍ت‍اب: اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ا و داس‍ت‍ان‌های م‍ل‍ی ک‍ش‍ور م‍ا/ گ‍ردآورن‍ده ه‍ارول‍د ک‍ورل‍ن‍در. ت‍ه‍ران: کتابفروشی و چاپخانه محمدحسن علمی: مؤسسه انتشارات فرانکلین‌‫، ۱۳۳۷.
• داغ ننگ/ ناتانیل هاثورن. تهران: ن‍ی‍ل (ف‍ران‍ک‍ل‍ی‍ن)، ۱۳۴۶.
• باغ آلبالو/ آنتوان چخوف. تهران: انتشارات نیل، ۱۳۴۷.
• بنال وطن/ آلن پیتون. تهران: خوارزمی، ۱۳۵۱.
• چهل طوطی/ ترجمه و تحریر سیمین دانشور و جلال آل احمد، با طرح‌هایی از اردشیر محصص. ت‍ه‍ران: نشر موج‌‫، ۱۳۵۱.
• ماه عسل آفتابی (مجموعه داستان)/ریونوسوکه آکوتاگاوا و…. ت‍ه‍ران: رواق: فردوسی‌‫، ۱۳۶۲.
• راز م‍وف‍ق زی‍س‍ت‍ن‌/ دی‍ل ک‍ارن‍گ‍ی. ت‍ه‍ران: ج‍ام‍ی، ۱۳۷۲(چاپ دوم).

آثار غیرداستانی سیمین دانشور

• غروب جلال، انتشارات رواق، ۱۳۶۰
• شاهکارهای فرش ایران
• راهنمای صنایع ایران
• ذن بودیسم
• مبانی استتیک
• ترجمه آثار دانشور
• شهری چون بهشت با ترجمه مو-هون یانگ به زبان چینی و با ترجمه آریانا فرخی به زبان ایتالیایی ترجمه شده‌است.