معرفی خانه‌طباطبایی‌های کاشان؛ شاهکار باشکوه معماری دوران قاجاریه

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: عمارت خانه طباطبایی‌ ها در شهر کاشان یکی از شاهکارهای بی‌نظیر معماری ایرانی است. این عمارت که به عنوان یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌ های گردشگری کاشان شناخته می‌شود همواره گردشگران و بازدیدکننده‌های بسیاری را به سوی خود کشانده است. شهرت اصلی خانه طباطبایی‌ ها به خاطر ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌های ویژه به‌کار رفته در معماری و ساخت آن است.

این بنا اصالتی دارد که در کمتر خانه تاریخی دیده می‌شود. استفاده از تزئینات خاص، گچ‌بری‌ها، نقاشی‌ها، آینه‌کاری‌ها، شیشه‌های رنگی و… همه و همه جلوه‌ای خارق‌العاده به این بنا داده‌اند می‌تواند انگیزه برنامه‌ریزی سفری جذاب و خاطره‌انگیز به شهر کاشان باشد.

تاریخچه خانه‌طباطبایی‌ها

این عمارت بی‌نظیر از معروف‌ترین بناهای دوره قاجار و از زیباترین معماری آن دوران به شمار می‌رود. این خانه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری توسط یکی از بزرگان مشهور و متمول دوره قاجاریه به نام سید جعفر طباطبایی در شهر کاشان بنا شده است.  و ساخت آن تقریبا 10 سال به طول انجامیده است.

سازنده خانه طباطبایی‌‌ها

مساحت خانه طباطبایی‌ها 4730 مترمربع است و طراحی و ساخت آن توسط معمار برجسته آن دوره مریمی کاشانی انجام شده است و با قاطعیت می‌توان گفت که شاهکاری هنرمندانه در معماری خلق کرده است. این معماری مشهور و زبردست در کارنامه پربارش ساخت بناهای باشکوه دیگری چون خانه امین‌الدوله نیز وجود دارد اما بی‌شک خانه طباطبایی‌ ها مهم‌ترین و زیباترین اثر این معمار هنرمند کاشانی است.

در ساخت این بنا یکی از شاگردان صنیع‌الملک کاشانی نیز حضور موثری داشته و وظیفه طراحی، نقاشی و همچنین گچ‌بری‌های ساختمان بر عهده او بوده است. گرچه گفته می‌شود صنیع‌الملک کاشانی هنرمند و معمار برجسته آن دوران، بر روند اجرای کار نظارت کامل داشته است.

سید جعفر طباطبایی مالک خانه طباطبایی‌ها کیست؟

سید جعفر طباطبایی از تاجران فرش اصیل ایرانی دوران قاجاریه بود و به همین خاطر به دستور او همه گچ‌بری‌های استفاده شده در بنا الهام گرفته از نقوش اصیل فرش ایرانی است  و این نکته موجب شده این بنا از زیبایی و شکوه غیرقابل‌وصفی برخوردار شود و معماری آن تا این حد بکر و منحصربفرد باشد.

معماری خانه‌طباطبایی‌ها

خانه طباطبایی‌ها دارای سه قسمت اصلی است که شامل قسمت اندرونی، قسمت بیرونی و همچنین قسمتی برای سکونت خدمه است. این عمارت در محله سلطان امیراحمد کاشان قرار داردکه از محله‌های قدیمی و سنتی شهر کاشان به شمار می‌آید.

معماری این عمارت همچون دیگر خانه‌های دوره قاجاریه به شکلی کاملا درون‌گرا ساخته شده، است به این شکل که به هیچ‌عنوان در فضای بیرونی خانه نمی‌توان محیط داخلی و یا اتاق‌ها را مشاهده کرد. خانه طباطبایی‌ ها دارای 40 اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب یا زیرزمین، سه عدد بادگیر و دو رشته قنات است.

ورودی خانه نسبتا کوچک است از میان کوچه‌ای باریک می‌گذرد. از در ورودی و اولین نگاه به هیچ عنوان نمی‌شود انتظار مواجهه با چنین بنایی زیبا و باشکوه داشت. در ابتدای وارد شدن به خانه 20 پله وجود دارد که با گذشتن از آن وارد حیاط بزرگ و پرنوری می‌رسیم به عنوان حیاط بیرونی خوانده می‌شود، اتاق شاه‌نشین در این بخش از خانه قرار دارد و شکوه خاصی به آن بخشیده است. همچنین ایوان آینه، چندین اتاق و حیاط خلوت نیز در این قسمت از خانه قرار دارند.

شاه‌نشین خانه طباطبایی‌‌های کاشان

زیباترین بخش خانه طباطبایی‌ها ، شاه‌نشین آن است. این اتاق هفت‌دری، از شکوه و عظمت ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان در همه‌جای آن ظرافت‌، هنرمندی باشکوهی در قالب تزئیناتی زیبا مشاهده کرد. این قسمت پر است از آیینه‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، مقرنس‌بندی‌ها که به زیباترین شکل در کنار هم قرار گرفته‌اند. در بخش جلویی شاه‌نشین، ایوان آینه قرار دارد در طراحی سقف ایوان آیینه از الگوها و قالب‌های اصیل فرش ایرانی الهام گرفته شده و فانوس‌های آویزان، زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

علاوه بر حیاط بیرونی، دو حیاط دیگر که نسبت به حیاط بیرونی کوچک‌تر هستند در بخش درونی و همچنین یک حیاط هم برای خدمه خانه در نظر گرفته شده است. در وسط حیاط بیرونی حوضی زیبا و وسیع قرار دارد که در طرفین آن باغچه‌هایی به صورت هشت ضلعی واقع شده که به شکلی کاملا قرینه نسبت به هم هسقرار گرفته‌اند و زیبایی خاصی به بنا بخشیده‌اند.

اندرونی خانه‌ طباطبایی‌ها

به نسبت بخش بیرونی و شاه‌نشین، قسمت درونی خانه بسیار ساده‌تر طراحی شده است. خانواده طباطبایی در بخش اندرونی خانه زندگی می‌کردند. بخش داخلی شامل یک اتاق پنج دری در مرکز است و در دو طرف آن دو حیاط ساخته شده.

در زیر قسمت اندرونی خانه، یکی از سرداب‌ها یا زیرزمین‌ها قرار گرفته و به دلیل رطوبتی که از آب حوض حیاط وارد این سرداب می‌شود، دمایی به نسبت خنک‌تر و ملایم‌تر دارد. نکته قابل توجه این‌که در فصل تابستان دمای این قسمت از خانه نسبت به محیط اطراف 15 تا 20 درجه خنک‌تر است.

علاوه بر قسمت بیرونی و اندرونی خانه، بخشی هم به عنوان محلی برای زندگی خدمه در نظر گرفته شده که شامل مطبخ، حیاط، چند اتاق و سرداب است.

ویژگی جالب در خانه‌های دوره قاجار، استفاده متفاوت هر قسمت از خانه است که هرکدام به شیوه‌ای خاص و برای هدفی متفاوت طراحی شده که زیبایی ویژه خود را دارد.

جای‌جای خانه طباطبایی‌ ها پر است از گچ‌کاری‌ها و آیینه‌کاری‌های زیبا و هنرمندانه. به‌کارگیری شیشه‌های رنگی در بنا، جذابیت بصری چشمگیری به آن بخشیده است و به هر قسمت از خانه که قدم می‌گذاریم ذوق و سلیقه هنرمندانه معمار آن را با تمام وجود احساس می‌کنیم. در هر قسمت از این خانه تاریخی، تجربه بصری و حسی جدید خلق می‌شود که آن را هیچ‌گاه فراموش نخواهیم کرد.

محل خانه طباطبایی‌ها

خانه طباطبایی‌ ها در خیابان علوی و محله سلطان امیراحمد کاشان قرار گرفته است. این منطقه به عنوان بافت تاریخی شهر کاشان مشهور است و در آن اغلب اماکن تاریخی کاشان در فاصله کمی نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند و به راحتی می‌توان به خانه‌های تاریخی واقع در این منطقه سری زد و تجربه‌ای خاطره‌انگیز را رقم زد.