جامعه مدنی در بحران کروناویروس

مستقل آنلاین، حسن امیدوار، مدیر گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران/

انسان‌ها مو جوداتی اجتماعی هستند که در گروه‌ها بیشتر احساس امنیت می‌کنند اما به نظر می‌رسد، ویروس کرونا این ارتباطات روتین اجتماعی را به طور جدی مورد تهدید قرار داده و گروه‌های انسانی را مجبور به ترک اجتماعات و کاهش اتصالات اجتماعی نموده است. این بحران فراگیر با تحمیل وضعیت اضطراری به جوامع انسانی شکنندگی این جوامع را آشکار نمود و نشان داد آسیب‌های اپیدمی محدود به شوک‌های مرگ و میر و زیان‌های اقتصادی نیست بلکه باید به سایر ابعاد اختلالات اجتماعی و سیاسی نیز توجه داشت. شواهد نشان می‌دهد همه‌گیری‌ها می‌توانند عواقب اجتماعی و سیاسی مهمی به همراه داشته باشند و به فرسایش ظرفیت‌های دولت، افزایش تنش‌ها، ایجاد درگیری در خانواده، بین شهروندان، شهرها، کشورها و ناآرامی‌ها و بی‌نظمی‌های وسیع شهری منجر شود. به نظر می‌رسد همانطور که اریک کلینبرگ جامعه‌شناس دانشگاه نیویورک می‌گوید ما وارد دوره‌ی جدیدی از درد اجتماعی شده‌ایم. از این رو باید به صورت جدی نگران پیامدهای وسیعِ اختلالات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و سایر آثار بحرانِ همه‌گیری برای انجام اقدامات ترمیمی و تقویتی باشیم. یکی از سازمان‌های اجتماعی که می‌تواند در شرایط بحران کمک حال جامعه باشد، جامعه مدنی سازمان یافته است. جامعه مدنی سازمان یافته نوعی فناوری اجتماعی است که به دنبال توسعه عقلانیت در جامعه و ایجاد تاثیر اجتماعی است که بتواند تغییراتی در جامعه ایجاد نماید.

نگاهی به روند شکل‌گیری مفهوم جامعه مدنی داشته باشیم؛ در قرن ۱۸ ایده جامعه مدنی به عنوان یک حوزه عمل متمایز از دولت متولد شد، مونتسکیو عقیده داشت دو حوزه برای تفکیک وجود دارد: "سیاست از یک طرف و جامعه مدنی از طرف دیگر". دو توکوویل نیز جامعه مدنی را محل تولد و وصال فضائل مدنی، مانند مشارکت می‌دانست و به تعبیر وی جامعه مدنی به عنوان یک نهاد سیاسی عمومی می‌باید اقدامات دولت را نظارت و رصد نماید و بتواند آن را نقد کند. اما به نظر می‌رسد، جامعه مدنی در ساختار نوین نیز به عنوان یک فضای عمومی دارای جایگاه مهمی است و نقش واسطه‌ای بین حوزه‌ی فردی و دولت دارد که قادر است بر تحولات اجتماعی تاثیر گذارد. از آنجا که جوامع همیشه در حال تغییر هستند، آن‌ها با وقایع جهانی، مبارزات، پیشرفت‌های خلاقانه‌ی فناوری‌ها و اقتصادی شکل می‌گیرند. از این رو جامعه مدنی امکان و روشی برای مشارکت موثر در این فرایند را فراهم می‌کند. تجارب تاریخی اپیدمی‌ها نیز نشان می‌دهد که در زمان شیوع بیماری.های همه‌گیر، شهروندان کمتر به دولت‌ها اعتماد می‌کنند و نسبت به ارائه اطلاعات موثق از سوی دولت شک و تردیدهایی حاصل می‌شود و گاهی نیز پیام‌های متناقض دولت‌ها باعث سر در گمی و بدگمانی می‌شود بنابر این ضروری است که بخش دولت رویکردی جامع و جهانی در جهت کاهش تاثیر بیماری همه‌گیر کرونا اتخاذ کند، که شامل اقدامات اضطراری برای تامین بهداشت و درمان عمومی، شناسایی اثرات اقتصادی، مقابله با شایعات و اطلاعات نادرست و رسیدگی به افراد و گروه‌های آسیب‌پذیر باشد و از طرف دیگر از پتانسیل‌های بی‌بدیل جامعه مدنی برای گردآوری افراد جهت اقدام جمعی و بسیج جامعه با رعایت قانون استفاده شود. از آنجا که همه ما می‌توانیم در کاهش سرعت ویروس کرونا سهیم شویم، بهداشت عمومی تحت فشار سازمان‌های جامعه مدنی می‌تواند از طریق آموزش موثر مردم در مورد رعایت پروتکل‌های بهداشتی و اشتراک‌گذاری اطلاعات در رسانه‌های اجتماعی به شکل حیاتی تقویت شود، همچنین با مطالبه پاسخگو بودن دولت خواستار افزایش شفافیت در مورد شیوع، درمان‌های موفق، ارائه آمار میزان مرگ و میر و سایر نتایج و پیامدهای بیماری باشد. جامعه مدنی سازمان‌یافته نوعی فناوری اجتماعی است که پاسخگویی اجتماعی برای رفع نگرانی‌ها و مطالبات مردم با شیوه‌های مسالمت‌آمیز را فراهم و تجویز می‌کند جامعه مدنی با حفاظت از آزادی‌های فردی و جمعی، توانمندسازی جوامع را در نظر دارد زیرا سازمان‌های جامعه مدنی به بخش‌های خاموش جامعه و به حاشیه رانده‌شدگان گوش می‌دهد و به ارتقای آگاهی اجتماعی کمک می‌کند. همچنین جامعه مدنی از تغییرات نیز حمایت می‌نماید. در ضمن باید توجه داشت جامعه مدنی در تلاش است تا سیاست‌ها و استراتژی‌های جدیدی را توسعه دهد، چون حکومت‌ها هزینه‌های سلامت انسان‌ها را در برابر سلامت اقتصادی می‌سنجند ولی زمانی می‌توان یک سیاست قابل اجرا تدوین نمود که همه‌ی متغییرها در نظر گرفته شوند تا با فراهم کردن راهی برای مشارکت افراد در امور، به تقویت سرمایه اجتماعی کمک کند تا از برخوردهای خشونت‌آمیز و مخرب بین مردم و حکومت اجتناب شود.