اروپایی‌ها تصور می‌کردند جمهوری اسلامی رفتنی است

تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا حتی در حد خبر نیز بر بازار و مردم تاثیرگذاشته است. برخی معتقدند این اتفاق می‌تواند زمینه مناسبی برای احیای برجام باشد و برخی نیز معتقدند اتفاق عجیبی در حال انجام نیست. با این وجود هفته‌های پایانی سال برای ایران که سال ۱۴۰۱ را با تنش‌های بسیاری پشت سر گذاشت، با روش و منشی جدید، سیاست خارجی متوازن و عقلانی پیش رفت و در آغاز سال خبرهای توافقات و مذاکرات میان ایران و کشورهای منطقه هر روز به گوش می‌رسد.
جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با امیرعلی ابوالفتح کارشناس سیاست خارجی که در ادامه مشروح آنرا می‌خوانیم:

تبادل زندانیان میان دو کشور به طور کلی و از نظر سیاست خارجی دارای چه خصوصیات و الزاماتی است؟

کشورها با برخی از کشورهای دیگر قرارداد مبادلات زندانیان یا توافقات مربوط به این زمینه را در چارچوب‌های مختلف دارند. یک شکل آن این است که یک فرد ایرانی در یک کشور دیگر زندانی شود، اگر ایران با آن کشور تبادل زندانیان را داشته باشد بعد از گذراندن مدت زمانی این‌ها با هم جابجا می‌شوند و باقی محکومیت را در کشور خود می‌گذرانند.

یا توافقات استرداد مجرمین که مثلا فردی در کشور دیگری جز کشور خودش زندان است و باقی زندانی خود را در کشور خود می‌گذراند، این رویه‌ای مرسوم است. بعضی وقت‌ها هم بدون توافق‌نامه نسبت به مصلحت‌های سیاسی و بشردوستانه این تبادلات انجام می‌شود.

برخی مواقع نیز جاسوس‌ها و کسانیکه با سرویس‌های اطلاعاتی کار می‌کنند با سرویس دیگری مبادله می‌شوند، مثلا در دوران جنگ سرد زیاد اتفاق می‌افتاد و جاسوس‌های کا.گ.ب با جاسوس‌های آمریکا جابجا می‌شدند. ایران و آمریکا که رابطه سیاسی ندارند طبق یک سری مصلحت‌ها این اتفاق می‌افتد و سابقه هم دارد از جمله زندانیان دوتابعیتی که مبادله شده‌اند.

آنچه امروز میان ایران و آمریکا در این زمینه در حال وقوع است، ناشی از توافقی مفصل و پشت پرده است یا یک اتفاق مرسوم در سیاست خارجی؟

ایران و آمریکا بارها تاکید کرده‌اند که تبادل زندانی‌ها از منظر بشردوستانه صورت می‌گیرد و پیش از این هم سابقه داشته است و الان هم آن بحث مطرح است و مذاکراتی در جریان است. البته آمریکایی‌ها سعی می‌کنند آنرا کم‌اهمیت تلقی کنند اما ایران می‌گوید نماینده‌ای از آن‌ها در این زمینه گفتگو کرده است. آمریکا اعلام کرده فقط مذاکراتی بین ایران و آمریکا وجود دارد اما جزئیات آن مشخص نیست که منابع مالی ایران آزاد می‌شود یا خیر اما تلاش‌ها برای آن در جریان است و بصورت غیرمستقیم و با وساطت کشورهای دیگر در جریان است.

تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا می‌تواند حاوی پیامی برای احیای برجام باشد؟

بحث تبادل زندانی‌ها هیچ ارتباطی به برجام ندارد، یعنی ارتباط معناداری که بگوید اگر تبادلی صورت بگیرد برجام زنده شده است، وجود ندارد. منطق برجام یک منطق دیگر است و مشکلات خاص خود را دارد، بحث تبادل زندانی‌ها هم مشکلات خاص خود را دارد. البته وقتی زندانی‌ها مبادله می‌شوند فضای عمومی آرام می‌شود مشروط بر اینکه آمریکایی‌ها نیز وضعیت را وخیم‌تر نکنند. پیش‌تر نیز سابقه این کار وجود داشته است از جمله تبادل باقر نمازی که از طریق عمانی‌ها آزاد شد ولی هیچ اتفاقی برای برجام رخ نداد. الان هم اگر سیامک نمازی و تعدادی دیگر آزاد شوند یا ایرانی‌های آمریکا آزاد شوند نشانه به نتیجه رسیدن برجام نیست. بازگشت آمریکا به برجام نیاز به یک سری اقدامات دیگری دارد که فعلا چشم‌انداز آن دیده نمی‌شود.

توافقات اخیر میان ایران و آژانس و عربستان و دیگر کشورهای عربی تا چه حد به یکدیگر مرتبط است و می‌تواند منجر به احیای روابط با غرب نیز گردد؟

این اقدامات مدت‌هاست سابقه دارد مثلا گفتگوی ایران و عربستان دو سال سابقه دارد و اقدامات زیاد و سفرهای سیاسی از جمله سفر رئیسی به چین در این بین رخ داده است، اما اتفاقا با هم نتیجه داده‌اند. سفر گروسی هم به دلیل جلسه شورای حکام بوده است بحث تبادل زندانی‌ها نیز از مدت‌ها قبل در حال مذاکره است و من تصور نمی‌کنم که همزمانی آن معنا دارد باشد یا بگوییم همزمانی آن‌ها یک تغییر نگاه جدی در کشور است. حداقل بین تبادل زندانی‌ها و موضوع عربستان خیلی ارتباطی وجود ندارد.

عدم فعالیت و حمایت ایران از جبهه یمن و اوکراین و از سوی دیگر برقراری ارتباط با کشورهایی مانند بحرین و عربستان نشانه‌ای از تغییر نگاه در سیاست خارجی کشور است؟

مشخص نیست! البته در بحث یمن و اوکراین نشانه‌ای وجود ندارد، در اوکراین نیز ایران اعلام کرده مشارکتی نداشته است و در یمن نیز طبق گفته مقامات رسمی چندان ربطی به گفتگو با عربستان ندارد. اما قابل پیش بینی است که با افزایش سطح بهبود روابط با کشورهای عربی منطقه مانند اردن و مصر و قطر و بحرین احتمالا گشایش‌هایی رخ دهد. عربستان به هر حال یک محور برای کشورهای عربی است و با بهبود روابط ما با عربستان طبیعی است که در این زمینه نیز اتفاقات مثبتی رخ خواهد داد.

امیدوارم که این مسیر ادامه پیدا کند و بنابر مصلحت سنجی‌هایی روابط با غرب نیز بهبود یابد که نشانه‌هایی نیز برای آن وجود دارد. اروپایی‌ها تصور می‌کردند جمهوری اسلامی رفتنی است اما این تصورات به حقیقت نپیوست و در این وضعیت چاره‌ای ندارند جز اینکه با ایران همکاری کنند. بالاخره ایران را نمی‌توان نادیده گرفت حتی اگر دوست هم نباشد در حد دشمن هم نمی‌توان آنرا نادیده گرفت. بنابراین با فروکش کردن نارضایتی‌ها اروپایی‌ها دوباره به رفتار گذشته برمی‌گردند و دیدارها از سر گرفته خواهد شد و اگر مسیر آرامش در شش ماه آینده وجود داشته باشد شاهد ارتباط گیری‌های جدی با اروپا خواهیم بود و پیام‌های آشکارتری بین ایران و آمریکا نیز رد و بدل شود.