وضعیت «نه مذاکره نه جنگ» به معنای جنگ است

امروز «سیدعباس موسوی»، سخنگوی وزارت خارجه ایران از این گفت که «تنها یک هفته صبر نیاز بود تا پوچ بودن ادعای رئیس جمهور آمریکا برای مذاکره با ایران ثابت شود». «کیوان خسروی»، سخنگوی شورایعالی امنیت ملی کشورمان نیز در توئیتی نوشت که «تلاش برای بازگشت آمریکا به برجام و جبران خسارت‌های وارد شده به ایران» و «رفع تحریم‌های فرا سرزمینی واشنگتن» علیه کشورمان «می‌تواند تضمینی برای موفقیت سفر نخست‌وزیر ژاپن باشد»؛ چیزهایی که بعید است آمریکا در حال حاضر به آن‌ها تن دهد. این دست اظهارنظرها نشان می‌دهد چندان هم نباید به نتایج سفر «آبه» به ایران خوشبین بود. گرچه برخی از ناظران بر این عقیده‌اند که چنین اقدامی از سوی آمریکا موضع ژاپن در مذاکره با مقامات ایران را تقویت می‌کند. از جمله «فریدون مجلسی»، دیپلمات پیشین در گفت‌وگو با مستقل‌آنلاین معتقد است که «ژاپن در مذاکره به طرف ایرانی خواهد گفت که در صورت عدم مذاکره چنین اقداماتی (تحریم‌ها) از جانب آمریکا می‌تواند ادامه یابد». مجلسی در توضیح بیشتر می‌گوید «ژاپنی‌ها می‌توانند استدلال بیاورند که استراتژی فعلی ایران یعنی «نه مذاکره و نه جنگ» در واقع به معنای ادامه جنگ است؛ البته نه جنگ نظامی که جنگ اقتصادی». مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

سوال: از تنش نظامی اخیر میان ایران و آمریکا آغاز کنیم. آیا با تحرکات اخیر ژاپن و دیگر کشورهای میانجی، گزینه نظامی به کلی از دستور کار آمریکا خارج شده است؟

جواب: خطر حمله نظامی فروکش کرده، اما آمادگی برای حمله نیز همچنان نزد آمریکایی‌ها وجود دارد. گرچه آمریکایی‌ها هیچ‌گاه مایل به آغاز درگیری هم نبوده‌اند. در واقع آمادگی‌ها به منظور واکنش حمله به آن‌هاست.

سوال: ژاپن چه انگیزه‌ای برای ایفای نقش میانجی ایران و آمریکا دارد؟

جواب: ژاپن پس از جنگ جهانی دوم کمتر وارد مناقشات بین‌المللی شد. اما در این مورد وارد شد، چرا که حل‌وفصل مناقشه ایران و آمریکا هرچند مقطعی، برای ژاپن جذابیت اقتصادی استراتژیک هم دارد. با این توضیح که ژاپن کشوری است که به دلیل کمبود مواد اولیه، متکی بر واردات این نوع مواد است و ایران ظرفیت‌های بزرگی در این زمینه دارد. از همین زاویه اقتصادی باید اضافه کرد که مشخصا در مورد بازار انرژی، ژاپن خواهان تنوع‌بخشی به تامین‌کنندگان نفت خود است و نمی‌خواهد تنها متکی به نفت اعراب باشد و بنابراین بازگشت ایران به بازار نفت برای ژاپن پر اهمیت است.

سوال: آیا تحریم شرکت «صنایع پتروشیمی خلیج فارس» می‌تواند روی سفر «شینزو آبه» به تهران و نوع مواجه آن‌ها با مقامات کشورمان تاثیر بگذارد؟

جواب: بله؛ قطعا. ژاپن در مذاکره به طرف ایرانی خواهد گفت که در صورت عدم مذاکره، چنین اقداماتی (تحریم‌ها) از جانب آمریکا می‌تواند ادامه یابد.

سوال: یعنی می‌گویید که تحریم‌های جدید حتی می‌تواند موضع ژاپن در مذاکرات خود با تهران را تقویت کند؟

جواب: بله؛ چون ژاپنی‌ها می‌توانند استدلال بیاورند که استراتژی فعلی ایران یعنی «نه مذاکره و نه جنگ» در واقع به معنای ادامه جنگ است؛ البته نه جنگ نظامی که جنگ اقتصادی.

سوال: برآوردتان از واکنش ایران به پیام ژاپن با نظر داشت تحریم‌های جدید آمریکا چیست؟

جواب: واکنش مقامات ایران مبهم است. "مجذوبیت آرمانی" عده زیادی از تصمیم‌گیران سیاست خارجی ایران متفاوت با آدمی چون من است. مجذوبیت آرمانی آن‌ها این است که پرچم تشیع را در کاخ سفید برافراشته کنند. البته عملگراهایی هم هستند که در حال حاضر در تصمیمات سیاست خارجی ایران موثرند. برای همین می‌گویم که واکنش ایران مبهم است.

سوال: همان عملگراها – که مصداق‌هایش ظریف و روحانی هستند – هم اکنون چندان مذاکره با آمریکا را توصیه نمی‌کنند.

جواب: من فکر می‌کنم لازم است پیش از اینکه مجبور به مذاکره شویم، ابتکار عمل را در دست گرفته و پیش دستی کرده و پرچم مذاکره را بالا بگیریم. چون خواسته طرف مقابل روشن است. خواسته آن‌ها حل تمامی مشکلات با جمهوری اسلامی به‌خصوص در منطقه است. برای مثال سیاست رسمی را باید به حمایت ایران از خواسته ملت فلسطین و در مرحله بعد حمایت از موضع کشورهای مسلمان و نزدیکی سیاسی به آنان باشد.

سوال: اما اینکه می‌فرمایید خواسته آن‌ها حول بحث منطقه و فلسطین است، چندان با اظهارنظرهای اخیر ترامپ همخوانی ندارد. به‌نظر می‌رسد که ترامپ بیش از اینکه خواهان دستاوردهای کلان در این حوزه‌ها باشد، خواهان یک نمایش است که در آن رهبری موفق جلوه کند.

جواب: نه اینطور نیست. این اظهارات ترامپ فقط ظاهرا ماجراست. آمریکا از ایران می‌خواهد سر میز مذاکره بیاید و تمام مسائل خود را حل‌وفصل کند؛ از جمله موضوع فلسطین. بنابراین با شما موافق نیستم که ترامپ فقط به دنبال نمایش است. یک نکته‌ای که معمولا از آن غفلت می‌شود اینکه دموکرات‌ها هم علاوه بر جمهوری‌خواهان از ترامپ خواسته‌اند که برای رفع تهدید ایران نسبت به اسرائیل تلاش کند.

سوال: با توجه به تجاربی که از مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا در طول چهل سال گذشته وجود دارد، این نوع از مذاکره در شرایط فعلی چقدر محتمل است؟

جواب: فکر نمی‌کنم که کانال مستقیمی در حال حاضر میان دو کشور وجود داشته باشد. از آن گذشته انجام مذاکره محرمانه در شرایط فعلی و با توجه به جوی که در ایران وجود دارد و اینکه در صورت لو رفتن، مذاکره‌کننده را خائن تلقی می‌کنند، بسیار زیان‌آور است. از همین رو، با توجه به سوابق میان دو کشور، بهتر است ارتباط بوسیله یک کشور ثالث باشد تا پس از آن و به مرور، ادبیات حاکم بر گفتارهای رهبران ایران و آمریکا تغییر باید و در ادامه در فضایی شفاف دو کشور به حل‌وفصل موضوعات فیمابین اقدام کنند.