فردو و نطنز زیر آوار؛ اورانیوم‌ها کجا رفتند؟
آژانس جهانی انرژی اتمی گفته ما نمی‌دانیم اورانیوم ایران کجاست!
آژانس اعلام کرده است که اگرچه آلودگی جزئی شیمیایی و رادیواکتیو در داخل تأسیسات مشاهده شده، اما هیچ افزایش قابل توجهی در دز تابش خارج از محل ثبت نشده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند مسیرهای ورودی به تونل‌های فردو قبل از حمله مسدود شده بود؛ این امر تأییدی است بر اقدام استحکامی ایران برای محافظت از ذخایر اورانیوم/ در شرایطی که تاسیسات فردو و نطنز به شدت آسیب دیده‌اند و برخی تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده تخریب مسیرهای اصلی ورودی هستند، هنوز مشخص نیست مخزن اورانیوم ۶۰ درصدی ایران اکنون در کدام سایت نگهداری می‌شود. احتمال داده می‌شود که ایران از مکان‌های زیرزمینی دیگر یا سایت‌های نظامی پنهان برای انتقال این مواد استفاده کرده باشد.
تا پیش از حمله آمریکا، ایران بیش از ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار داشت؛ سطحی که از آستانه سوخت نیروگاهی فراتر رفته و به آستانه تولید سلاح نزدیک‌تر شده است
به گزارش مستقل آنلاین، سایت‌های فردو و نطنز همچنان محور اصلی تنش‌های هسته‌ای ایران و غرب هستند.
با گذشت چند روز از حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای فردو و نطنز، وضعیت دقیق اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ایران همچنان در هاله‌ای از ابهام است. با توجه به اهمیت استراتژیک این دو مرکز هسته‌ای، گزارش‌ها و تحلیل‌های مختلفی از منابع داخلی و خارجی منتشر شده‌اند که به بررسی ابعاد گوناگون این مسئله می‌پردازند.
پیشینه فردو و نطنز
تأسیسات هسته‌ای نطنز و فردو از مهم‌ترین مراکز غنی‌سازی اورانیوم ایران هستند. سایت نطنز به عنوان مرکز اصلی غنی‌سازی با ظرفیت بالا، سال‌هاست در کانون مذاکرات و بازرسی‌های بین‌المللی قرار دارد. در مقابل، سایت فردو با موقعیت زیرزمینی و پدافند چندلایه مأموریت‌هایی حساس‌تر و در سطح بالاتری از غنی‌سازی را دنبال می‌کند.
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا پیش از حمله آمریکا، ایران بیش از ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار داشت؛ سطحی که از آستانه سوخت نیروگاهی فراتر رفته و به آستانه تولید سلاح نزدیک‌تر شده است.
وضعیت فردو و نطنز سه روز قبل از حمله آمریکا
بر اساس گزارش ایسنا، یک مقام ارشد ایرانی تأیید کرده که اورانیوم غنی‌شده ایران در تأسیسات فردو و نطنز پیش از حمله آمریکا به نقاطی امن انتقال یافته تا از آسیب احتمالی در امان بماند. این اقدام به‌صورت پیشگیرانه و برای حفظ ذخایر و زیرساخت‌های هسته‌ای ایران انجام شده است.
حمله آمریکا به فردو و نطنز
در پاسخ به تحرکات منطقه‌ای جمهوری اسلامی، آمریکا از بمب‌های سنگرشکن GBU-57 برای حمله به سایت‌های زیرزمینی استفاده کرد. هدف اصلی، تأسیسات فردو و نطنز بود که در عمق زمین و با حفاظ فنی بالا ساخته شده‌اند. این حمله، فارغ از تخریب زیرساخت‌ها، نگرانی‌ها را درباره سرنوشت مواد هسته‌ای موجود افزایش داد.
بمب‌های سنگرشکن قابلیت نابودسازی سازه‌های زیرزمینی را دارند، اما طبق یافته‌های فیزیکی، اورانیوم در برابر انفجار از بین نمی‌رود بلکه به ذرات بسیار ریز رادیواکتیو تبدیل می‌شود. چنین پدیده‌ای می‌تواند پیامدهای محیط زیستی در ابعاد فاجعه چرنوبیل داشته باشد.
فردو و نطنز پس از حمله آمریکا به ایران
طی بیانیه‌ای، سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی اعلام کرد که بخشی از اورانیوم غنی‌شده ایران ایمن و به محلی اعلام‌نشده منتقل شده تا از تلفات احتمالی جلوگیری شود.
گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نیز با تأکید بر عدم دسترسی آژانس به محل نگهداری، گفت تصویری شفاف از اورانیوم غنی‌شده ایران در داخل کشور در دست نیست.
گزارش‌های رویترز و سی‌ان‌ان به نقل از منابع غربی به این موضوع اشاره کردند که میزان قابل‌توجهی از اورانیوم غنی‌شده ایران از فردو منتقل شده و آسیب جدی ندیده است. همچنین تاکید شده سانتریفیوژها عمدتاً فعال باقی مانده‌اند.
به علاوه برخی گزارش‌های اولیه نشان داده‌اند که بخش‌هایی از تأسیسات نطنز هم هدف حملات بوده‌اند، اما اطلاعات دقیق درباره وضعیت اورانیوم غنی‌شده ایران در نطنز محدود است. فرارو و انتخاب اشاره کرده‌اند که تأسیسات نطنز تا حدودی آسیب دیده‌اند، ولی جزئیات بیشتر نیاز به بررسی دقیق دارد.
غنی‌سازی اورانیوم در فردو و نطنز
اورانیوم-۲۳۵ برای تولید برق تا حدود ۳–۵٪ غنی‌سازی می‌شود. سطح غنای ۶۰٪ دیگر برای تولید برق نیست و به کاربرد نظامی نزدیک می‌شود که این سطح از غنی‌سازی در تأسیسات فردو و نطنز ایران انجام شده است.
آژانس تأیید کرده که ایران غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰٪ را در فردو آغاز کرده؛ این، در ادامه فعالیت‌های غنی‌سازی با خلوص ۲۰٪ است.
گزارش‌های رسمی اعلام می‌کنند که اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰٪ (بیش از ۴۰۰ کیلوگرم) در فردو تولید شده و این مقدار حتی اگر تا ۹۰٪ غنی شود، برای ساخت ۹–۱۰ بمب کافی است.
یک مقام ارشد ایرانی گفته بخش عمده‌ای از اورانیوم ۶۰٪ از فردو به مکانی نامعلوم منتقل شده است؛ احتمالاً برای حفظ امنیت در برابر حملات.
ایران همچنین سطح ۶۰٪ غنی‌سازی را در نطنز ادامه داده است. افزایش تعداد سانتریفیوژها در نطنز و فردو (بیش از ده‌ها هزار)، مورد تأیید آژانس است، گرچه که برای برخی از آنها هنوز عملیات تزریق گاز فعال نشده است.
گروسی اعلام کرده که هیچ دلیلی مبنی بر قصد جمهوری اسلامی برای ساخت سلاح هسته‌ای وجود ندارد، اما نگرانی‌هایی درباره انباشت اورانیوم ۶۰٪ بوده است.
در مورد اورانیوم غنی‌شده در فردو و نطنز، آژانس نتوانسته تصویر کاملی ارائه دهد؛ جمهوری اسلامی همکاری می‌کند ولی امکان بازرسی دقیق همچنان محدود است.
شفاف‌سازی مقامات جمهوری اسلامی در مورد فردو و نطنز
سازمان انرژی اتمی اعلام کرده که غنی‌سازی ۶۰٪ در فردو صرفاً با هدف‌های "تحقیقاتی و فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز" انجام شده است.
جمهوری اسلامی همچنین گفته بخشی از اورانیوم ۶۰٪ را برای پایداری برنامه هسته‌ای به مکانی امن منتقل کرده و شفاف‌سازی‌هایی در این زمینه ارائه داده است.
انتقال ۴٠٨ کیلوگرم اورانیوم ۶۰٪ قبل از حمله آمریکا به ایران
طبق اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران حدود ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰٪ ذخیره کرده بود که معادل ذخیره لازم برای چند بمب اتمی نزدیک به سلاح محسوب می‌شود.
منابع پنتاگون و غربی تأکید کرده‌اند که این میزان اورانیوم قبل از حمله آمریکا از فردو و نطنز منتقل شده تا از خطر تخریب جلوگیری شود.
بمب‌های سنگ‌شکن تأثیر مستقیم بر اورانیوم ندارند
بمب‌های ۳۰ هزار پوندی مانند GBU‑۵۷ MOP توانایی تخریب ساختار تأسیسات را داشتند، اما اورانیوم غنی‌شده در صورت حضور در محل با چنین انفجاری از بین نمی‌رفت بلکه به ذرات ریز تبدیل و در محیط پخش می‌شد (مشابه فاجعه چرنوبیل).
علاوه بر این، آژانس اعلام کرده است که اگرچه آلودگی جزئی شیمیایی و رادیواکتیو در داخل تأسیسات مشاهده شده، اما هیچ افزایش قابل توجهی در دز تابش خارج از محل ثبت نشده است.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند مسیرهای ورودی به تونل‌های فردو قبل از حمله مسدود شده بود؛ این امر تأییدی است بر اقدام استحکامی ایران برای محافظت از ذخایر اورانیوم.
نماینده آژانس به‌طور محدود به ایران سفر کرده اما بسیاری از نقاط را بررسی نکرده است و عدم دسترسی کامل، همچنان وجود دارد.
آیا اورانیوم فردو واقعا منتقل شده بود؟
بر اساس گزارش منابع غربی و تأییدات محدود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی پیش از حمله بخش اعظم اورانیوم با غنای بالا را از فردو و نطنز خارج کرده بود. مقامات رسمی جمهوری اسلامی نیز اعلام کردند که برای جلوگیری از آلودگی، این مواد به محلی "ایمن و محافظت‌شده" انتقال یافته‌اند، اما محل دقیق انتقال هرگز افشا نشد.
منابع آمریکایی از جمله پنتاگون اعلام کردند که "اطلاعاتی درباره محل جدید نگهداری اورانیوم ایران ندارند" و در عین حال، تأکید کردند که احتمال بازگشت ایران به فعالیت‌های هسته‌ای سطح بالا همچنان بالاست.
در شرایطی که تاسیسات فردو و نطنز به شدت آسیب دیده‌اند و برخی تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده تخریب مسیرهای اصلی ورودی هستند، هنوز مشخص نیست مخزن اورانیوم ۶۰ درصدی ایران اکنون در کدام سایت نگهداری می‌شود. احتمال داده می‌شود که ایران از مکان‌های زیرزمینی دیگر یا سایت‌های نظامی پنهان برای انتقال این مواد استفاده کرده باشد.
از سوی دیگر، عدم شفافیت در دسترسی آژانس به تأسیسات جایگزین و سکوت منابع غربی در اعلام رسمی محل نگهداری اورانیوم، بر نگرانی‌ها و تردیدها افزوده است.
انتقاد آمریکا و اسرائیل از عملکرد سازمان انرژی اتمی ایران
عملکرد سازمان انرژی اتمی ایران نشان‌دهنده یک استراتژی امنیتی پیچیده اما ناقص در زمینه شفافیت است و منابع اسرائیلی روایت‌هایی ارائه داده‌اند که به‌صورت مادی یا اطلاعاتی، فضا را برای عدم دسترسی و رصد کامل آژانس فراهم می‌آورد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت رهبری گروسی اعلام کرده مشکلات جدی در یافتن حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ایران دارد و نمی‌داند این مواد در کجا نگهداری شده‌اند.
جمهوری اسلامی تنها با اعلام رسمی عملکرد خود مدام تاکید می‌کند که اورانیوم به یک به مکان امن منتقل شده است اما از ارائه جزئیات بیشتر یا امکان دسترسی آژانس خودداری می‌کند.
این رفتار باعث شده برخی کارشناسان آن را تعلیق غیرمستقیم همکاری قلمداد کنند و حتی گزارش‌هایی از تعلیق رسمی نسبت به حضور آژانس در سایت‌ها منتشر شود.
آژانس و آمار رسمی انتشار یافته حاکی از عدم افزایش تابش رادیواکتیو خارج از تأسیسات هستند، ولی اطلاعاتی از نحوه اسکان اورانیوم منتقل‌شده منتشر نشده.
این‌که آیا سازمان انرژی اتمی با بیانیه‌های رسانه‌ای تنها از ادامه فعالیت‌ها دفاع کرده یا واقعاً امنیت تأسیسات را تضمین کرده، محل مناقشه است؛ بسیاری این اقدامات را نوعی پوشش اطلاعاتی می‌دانند.
روسیه و برخی تحلیلگران نسبت به عملکرد آژانس انتقاد کرده‌اند و آن را ناکافی خوانده‌اند.
از نظر حقوق بین‌المللی، جمهوری اسلامی موظف به فراهم کردن دسترسی کامل برای بازرسی است؛ هرگونه محدودیت یا ابهام در این زمینه، اعتماد به برنامه هسته‌ای ایران را کاهش می‌دهد.
منابع اسرائیلی چه می‌گویند؟
اسرائیلی‌ها معتقدند حملات اخیر ساختارهای فردو و نطنز را به‌صورت قابل‌توجهی تخریب کرده‌اند.
به ادعای منابع اسرائیلی، بخش اعظم ذخایر غنی‌شده هم اکنون زیر توده‌های آوار دفن شده و بازسازی دسترسی را دشوار کرده است.
برخی رسانه‌ها مانند فایننشال تایمز و کهنه‌کاران سابق آمریکایی نیز معتقدند تهران احتمالا اورانیوم را قبل از حمله به یک «پناهگاه هسته‌ای پنهان» منتقل کرده است؛ تاسیساتی که آژانس به آن دسترسی ندارد.