آشنایی بیشتر با اتاق فکر + عکس

یکی از عادت‌‌های بدی که دامنگیر جامعه ماست، عمل پیش از تفکر یا تفکر پس از عمل است که راه برون رفت از این سیکل معیوب، نهادینه سازی الگوی عمل مبتنی بر معرفت است. اتاق فکر، مغزی برای اندیشیدن، ذهنی برای پرواز کردن و فکری برای گشودن است. اتاق فکر عرصه‌ای است که در آن خرد جمعی به منصه ظهور می رسد

در این فضا شرکت‌کنندگان درخصوص مسایل و موضوعات مورد بحث به اجماعی همگانی دست می‌یابند، چرا که در اینجا دیگر از روابط قدرت خبری نیست.

تشکیل اتاق های فکر راهبردی برای نواندیشی

در دنیای امروز، فرایند سیاستگذاری و تصمیم گیری در سطوح مختلف به سازماندهی ویژه ای نیاز دارد.تحولات سریع جهانی و ابعاد روزافزون توسعه از عواملی هستند که ضرورت تدوین سریع سیاست ها و الگوهای تصمیم گیری را مشخص می کنند؛ امری که بدون بدون استفاده وسیع از ایده های نو و مستندسازی و جمع بندی تجارب و نظرات خبرگان و افراد خلاق، میسر نمی باشد.سرعت تغیی تغییرات محیطی و به وجود آمدن نیازهای مقطعی در عصر جدید، موجب شده که در اغلب موارد سازمان ها از اندوخته‌های فکری پیش پیشینیان مصرف کنند و به دلیل ‌بی‌توجهی به سرمایه گذاری بنیادی فکری، سرمایه گذشته ناخواسته در سطح وسیعی به مصرف رسی رسیده و سازمان دگیر روزمرگی می گردد. برای نمونه می توان تصدیق نمود در سیستم سازی آموزشی، پژوهشی، بهداشتی و درما درمانی و… چیزی جز کپی برداری نیست و در عرصه‌های اجرایی آنها نیز آن موضع فکری و پشتوانه فلسفی دیده نمی شود.

اتاق فکر راهبردی عقلانی برای تقویت نهادهای فکرسازی و ایده پردازی است. به نظر می‌رسد استراتژی اتاق فکر در مواجهه با ذهنیت‌های مخرب سیاست‌زدگی، ترجمه‌زدگی و عوام‌زدگی در مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی، می تواند جامعه را به سمت نوآوری و تصمیم گیری خلاق، هدایت کند.

شکل شماره۱- سه پایه اساسی مبین ضرورت اتاق فکر

 سه پایه اساسی مبین ضرورت اتاق فکر

این اتاق، با برگزاری نشست های کارشناسی از نخبگان فکری، اطلاعات را و در بانک اطلاعات فکر ذخیره می‌کند.

این بانک به اتاق فکر امکان می دهد که در زمان نیاز، مبادرت به فکرسازی کند.

اتاق فکر، نوعی سازمان ویژه برای تفکر و پژوهش در زمینه سیاست سازی و تصمیم سازی است که بر اصل جمع اندیشی استوار است. این ساختار با انجام مطالعات بین رشته ای و با بکارگیری کارشناسان متعدد، خوراک فکری لازم را در حوزه های مختلف برای مدیران و سیاستگذاران جامعه تامین می کنند.

موضع اصلی اتاق فکر دعوت به خودباوری و خودآگاهی است تا بر اساس این منطق، امکان خود اصلاحی فراهم شود. این وضع در کشور ما جدی گرفته نشده و در اغلب موارد، راهی جز کپی‌برداری از اندیشه‌ها و پندارها برجای نگذاشته است

تعریف اتاق فکر

در ادبیات مدیریت، اتاق فکر با نام هایی از قبیل تینک تنک [۱]، اندیشگاه و فکرانباره نیز شناخته می شود و در بین قوای سه گانه مونتسکیو [۲]، پس از قوه مقننه، مجریه و قضائیه، از اتاق فکر بعنوان قوه چهارم یاد می شود. اتاق فکر موسسه یا ساختاری تحقیقاتی است که ایده ها یا مشاوره هایی را حول مسائل سیاسی، سازمانی، تجاری، و نیز پاره ای از مسایل مرتبط با امور اجتماعی ارائه می کند و غالباً در ارتباط کاری با موسسات تحقیقاتی و مراکز دانشگاهی می باشد.

همچنین اتاق فکر به ساختاری اطلاق می شود که از تئوریسین ها و روشنفکران صاحب تحلیلی که تحلیل ها یا توصیه های سیاسی (سیاستنامه هایی) را برای مراکز تصمیم گیری تهیه کنند، حمایت می نماید. اگرچه تجویز اتاق فکر، عمدتاً حوزه های کلان سازمان را شامل می شود، اما این نمی تواند مانعی باشد که مجموعه های کوچکتر از آن محروم شوند.

در اوایل قرن ۲۰ (۱۹۱۵- ۱۹۱۰) مراکزی در اروپا و آمریکا تشکیل شدند که هدف عمده آنها ارائه مشاوره به دولت ها بود اما تاسیس اتاق فکر به شکل رسمی به نیمه های قرن بیستم برمی گردد. در سال ۱۹۴۷ و بعد از جنگ جهانی دوم، نیروی هوایی آمریکا اولین اتاق فکر رسمی را با عنوان اندیشگاه رند با هدف تدوین سیاست های نظامی تاسیس کرد. در دهه ۱۹۶۰ واژه کانون تفکر به شکل رسمی مورد استفاده قرار گرفت و هدف از تاسیس اتاق فکر، ایجاد ارتباط بین دانش و قدرت بود از آن زمان به بعد تعداد اتاق فکر در جهان رشد چشمگیری پیدا کرد.

اتاق فکر ساختاری است که با تقویت رویکرد جمع اندیشی، باعث خروج مدیران و سیاستگذاران از روزمرگی در تصمیم گیری، می شود؛ اما با وجود مزایای بسیار زیادی که برای اتاق فکر شمرده می شود؛ باید توجه داشت که اتاق فکر نهایتاً یک اتاق است و مانند هر اتاق دیگری خطراتی مانند زلزله، آن را تهدید می کنند. عدم استقلال در تصمیم گیری به دلیل ملاحظات سیاسی و اعمال قدرت مدیران، ورود به کارهای اجرایی و غفلت از نقش مسئله یابی و پیشنهاددهندگی تغییرات، درگیرشدن در ارزیابی کلیه اقدامات روزمره بدنه اجرایی و نهایتاً بی انگیزگی افراد متخصص به همکاری با اتاق فکر و ناقص اندیشی، از مخاطرات عمده ای هستند که عملکرد اتاق فکر را تهدید می کنند.

جایگاه اتاق فکر در ساختارهای ارگانیک

اتفاقاتی که از اواسط قرن بیستم به بعد آغاز شد نشان می دهد نظریه سیستمی در تحلیل مسائل سازمانی و اجتماعی ناکارآمد است و باید به دنبال دانشی بود که در عین جامعیت علمی بتواند فرایند کنترل را در سازمان ها نهادینه کند. از این دانش امروزه تحت عنوان نظریه “سایبرنتیک و یا ارتباطات اجتماعی” یاد می شود.

سایبرنتیک بر آن است که در هر نظام باید یک اتاق فکر به عنوان مغز سیستم وجود داشته باشد تا بر خلاف سیستم های ساده مکانیکی و به مانند ارگانیسم انسانی، به تغییرات محیط بیرونی پاسخ دهند. تفاوت یک ارگانیسم با یک ماشین در این است که اگر در یک اتومبیل تمام نهاده ها فراهم باشد، تولید ستانده برنامه ریزی شده قطعی خواهد بود؛ اما ارگانیسم ممکن است در برابر دو نهاده کاملاْ یکسان در دو مقطع زمانی به خاطر فرمانهای مختلفی که مغزسیستم صادر می کند، دو ستانده کاملاً متفاوت تولید شود.

هدف از تاسیس اتاق فکر

یکی از آسیبهای جدی در حوزه مدیریتی گرفتار شدن مدیران تصمیم گیر، با مسائل جاری و اجرایی است. مدیران با شرکت در جلسات متعدد و پاسخگویی به مراسلات و پرداختن به امور روزمره، چندان فرصت تفکر و اندیشه نمی یابند و در خوشبینانه ترین حالت اگر هم فرصتی برای این کار داشته باشند؛ با تصمیم گیری منفرد، تضمینی برای موفقیت وجود ندارد.

اگر مدیران در گذشته صرفاً با تکیه بر دانش خود به اداره امور سازمان همت می گماشتند، ‌اینک با بهره گیری از تفکر جمعی، ‌ضمن شناسایی فرصتها، تهدیدها و نقاط قوت و ضعف، خطاپذیری عملکرد خود را می توانند به حداقل ممکن کاهش دهند. آنچه بنام اتاق فکر یا کانون تفکر مد نظر است با وجود نو پا بودن آن در حوزه مصداق و عمل در کشور ما، سابقه دیرینه در سنت و اقوال گذشته دارد و سند آن نیز این حدیث نبوی می باشد که اشاره دارد: یکساعت فکرکردن برتر است از ۷۰ سال عبادت.

اتاق فکر می تواند بازوی مشورتی برای مدیران باشد. ‌در اتاق فکر افرادی که پتانسیل تحقیقاتی لازم را داشته و از خلاقیت و نوآوری نیز برخوردار باشند می توانند با ایده ها و اندیشه های خود مدیران اجرایی را در اتخاذ تصمیمات مناسب یاری دهند.

اتاق فکر دارای منتقدانی نیز هست؛ برخی استدلال می کنند که اتاق های فکر به دلیل وابستگی به منابع مالی بنیادهای مختلف، ممکن است که نتایج تحقیقاتشان را به سوی منافع آن موسسات انحراف دهند، بعضی از منتقدان هم معتقدند که اتاق فکر ممکن است به چیزی مشابه ابزارهای تبلیغی تبدیل شوند که تحقیقات علمی را در خدمت تبلیغات سیاسی حمایت کنندگانشان قرار دهند.

اتاق های فکر ویژگی هایی دارند که آنها را از سایر سازمان های پژوهشی متمایز می سازند:

شکل شماره ۲- ارزشهای حاکم بر اتاق فکر

وظایف اتاق فکر

به طور کلی تشکیل اتاق های فکر فواید و آثار ایجابی فراوانی را در بر دارد. از حیث مدیریتی، اتاق های فکر به غنای مدیریتی و ارتقای سطح کیفی رفتار مدیران کمک شایانی نموده و باعث می شود کلیه طرح ها و برنامه های مدیران، با بررسی همه جانبه و تایید نخبگان فکری و مدیریتی، انجام گیرد.

حضور مدیران قبلی در اتاق های فکر و یا برخی اصحاب فکر و اندیشه که بعضاً ممکن است از گروه ها و جریان های دیگر نیز باشند شرایط اداره سازمان را به یک فضای مشارکتی تبدیل می نماید که در پرتو آن فضای تنش آمیز و تقابل جای خود را به فضای صمیمیت و تقارب می دهد. تشکیل اتاق های فکر هر نوع گرایش و مواضعی را منوط به فکر و اندیشه می نماید که در این شرایط دیگر جایی برای افراط گری باقی نمی ماند؛ بنابراین خط مشی اعتدال در پرتو تشکیل اتاق های فکر تحقق خواهد یافت.

اتاق های فکر محیطی برای پرورش استعدادها و تربیت نخبگان سازمانی آینده بوده و بستر بروز و ظهور چنین نیروهایی را فراهم می سازد. شناسایی و توصیف دقیق مسائل سازمان، ارزیابی نقادانه سیاست ها، برنامه ها و مسائل جاری و مسائل در شرف ظهور و ارائه دیدگاه، تبدیل ایده های کلی و پیشنهادهای خام، به سیاست ها و برنامه های قابل اجرا، بومی سازی سیاست ها به دست آمده از ترازیابی ها و مطالعات تطبیقی، فراهم آوردن زمینه برای مبادله سازنده اطلاعات و نظرات میان صاحبنظران، شناسایی و تربیت صاحب نظران در تحقیقات سیاستگذاری، ایجاد اجماع بین مجریان و انجام مطالعات آینده شناسی و آینده نگاری از سایر وظایف اتاق فکر می باشد.

اتاق فکر زیر ساختی آموزشی و پژوهشی دارد و به شکل دادن وضعی می پردازد تا در تمامی حوزه های سازمانی، کسانی که زمینه فکرسازی را دارند از امکانات مناسب برای به ثمر رساندن افکار خویش بهره مند شوند. تئوری اتاق فکر، سه مولفه اصلی دارد .

انواع مدل های تعامل مشاوران با اتاق فکر و مدیران

مشاوره، یک خدمت از جنس راهنمایی و توصیه است که به مدیران کمک می‌کند تا مسائل و فرصت‌های سازمان خود را شناسایی و تحلیل کنند. ﻣﺸﺎوران، اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ مدیران ﻫﺴﺘﻨﺪ . اﯾﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی داﺷـﺘﻦ اﺳـﺘﻘﻼل ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺣﺴﺎﺳﯽ درﻗﺒﺎل ریاست دانشگاه است. با توجه به تعریف فوق، مشاوران افرادی استراتژیست هستند که به ارزیابی مسائل جاری و مسائل در شرف وقوع پرداخته و تحلیل خود را به مدیریت ارائه می نمایند.

مشاوران می توانند داخل سازمانی و یا خارج از سازمانی باشند. درمواردی که فعالیت های سازمان منحصر به فرد بوده و از حساسیت بالایی برخوردار باشد، درصورت دسترسی به افراد خبره در دورن سازمان، اولویت با استفاده از مشاوران داخلی است.

ادﮔﺎر ﺷﺎﯾﻦ ﻣﺸﺎوران ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﯾﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ زﯾـﺮ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ:

۱. ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺨﺼﺺ؛ در ﻣﺪل ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺨﺼﺺدر ﺣﻘﯿﻘﺖ مدیر ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد را ﺗﺸﺨﯿﺺ داده و ﺑﺪﻧﺒﺎل راه ﺣـﻞ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺧـﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.

۲.ﻣﺪل دﮐﺘﺮ-ﺑﯿﻤﺎر؛ در این ﻣﺪل ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺸﺎور در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎ ﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺳـﺎزﻣﺎن ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎ اﺳﺖ . ﻣﺸﺎور ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻔﺮد ﺧﻮد و ﻣﻬﺎرت ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ﺧـﻮد ﺑـﻪ مدیر در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.

۳. ﻣﺸﺎوره ﻓﺮاﯾﻨﺪی؛ در این ﻣﺪل، ﻣـﺸﺎور ﻧﻘـﺶ ﺗـﺴﻬﯿﻞﮐﻨﻨـﺪه در اجرای تغییرات را ﺑـﺎزی ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ.

عوامل محدودکننده عملکرد مشاوران و اتاق فکر

– عدم شفافیت و یا ثبات در جایگاه سازمانی؛ باید نسبت به ایجاد پست مشاور در دانشگاه اقدام نمود تا رسمیت مشاوران مقبول واقع گردد.

– پافشاری بیش ازحد مدیران بر تصمیمات خود و سعی در جلب رضایت مشاوران برای حمایت از تصمیمات خود

– جبهه گیری مدیران سطوح مختلف در برابر تغییرات؛ گاها تلقی مدیران در تعامل با مشاوران احساس خطر کرده و تصور می کنند مشاوران قصد مچ گیری از آنان دارند

– جبهه گیری بدنه عملیاتی در برابر تغییرات

– تفسیر اعمال مشاور بعنوان رفتارهای مداخله جویانه و خبرچینی

– بی اعتمادی مسئولین دانشگاه به مشاوران و ایجاد محدودیت برای آنان در دسترسی به اطلاعات

– بی توجهی مسئولین دانشگاه به رقابت پذیری و تغییرپذیری

– عدم شناخت مسئولین دانشگاه از تخصص مشاورین و در نتیجه داشتن انتظارات و توقعات خلاف واقع از مشاوران

مشخصات عمده اتاق فکر  

این اتاق‌ها چهار ویژگی‌ عمده دارند:

۱ – جمع اندیشی

۲ – تولید فرآورده‌های فکر و انتقال به مخاطب

۳ – معطوف بودن کوشش‌ها به مسایل روز

۴ – درگیر نشدن در مسایل اجرایی و تشریفات رسمی سیاستگزاری

در اینجا کمیت بسیار مهم بوده و از تعداد پیشنهادهای بیشتر استقبال می‌گردد، زیرا احتمال رسیدن به راه حل بهتر را افزایش می‌دهد. در این روش یک گروه ۵ الی ۱۵ نفره با حضور یک رییس (البته نه از نوع روسای خودمحور) برای اداره نمودن جلسه و یک دبیر برای ثبت پیشنهادهای صورت گرفته با استفاده از برخی ابزار و امکانات تشکیل جلسه می‌دهند.

دستور کار جلسه قبلا با وضوح کامل به اعضا اعلام می‌شود . باید مطمئن شد تمامی اعضای گروه موضوع موردنظر را درک نموده باشند. اعضا در طی جلسه به نوبت پیشنهادهای خود را اعلام و دبیر جلسه آنها را یادداشت می‌نماید.  با این حال این روش قواعدی دارد که به این شرح می‌باشد:

۱ – اظهار نظر آزاد و بی‌واسطه و هر چند غیرمعمول بلامانع است (از ایده‌‌های غیرمعمول استقبال می‌شود).

۲ – به هیچ اندیشه ای انتقاد نمی‌شود (انتقاد ممنوع است).

۳ – حداکثر نظرات ارایه و جمع‌آوری می‌شود (تاکید بر کمیت نظرات و ایده‌هاست).

۴ – تکوین نظرات در مدت معین صورت می‌گیرد (ایده‌ها ترکیب و بهبود پیدا می‌کنند).